Medezeggenschap borgt ambtelijk vakmanschap

Het functioneren van de overheid hangt in belangrijke mate af van de kwaliteit van de ambtenaren. En medezeggenschap vervult een belangrijke rol in het borgen van het ambtelijk vakmanschap in ambtelijke organisaties. Dat schrijft Jaap Uijlenbroek, directeur-generaal van de Belastingdienst en bijzonder hoogleraar arbeidsverhoudingen publieke sector op de Albeda Leerstoel van het CAOP.

Ambtenarenstatuut
In het boek ‘Papieren tijger met potentie: pleidooi voor de bevorderende en bewakende taak van de ondernemingsraad’ dat geheel is gewijd aan artikel 28 van de Wet op de Ondernemingsraden (WOR) gaat een hoofdstuk over het stimuleren van ambtelijk vakmanschap door de ondernemingsraad. Volgens Uijlenbroek denkt het ministerie van Binnenlandse Zaken al na over een ambtenarenstatuut waarin de eigenheid van het ambtelijke vak en de daarbij horende normen zijn vastgelegd op een manier die vergelijkbaar is met de Britse “civil service code”.

Professionele waarden en normen

Uijlenbroek wijst erop dat ambtelijk vakmanschap meer is dan expertise en kennis. Het gaat veel meer om de professionele waarden en normen die bij het ambtelijke werk horen. Dat werk is anders geworden onder invloed van maatschappelijke ontwikkelingen, zoals de mondige burger, de media, afnemend gezag van de overheid en snellere communicatie. Ambtelijk vakmanschap is niet alleen meer voorbehouden aan de beleidsambtenaar die dicht op de politiek en het management functioneert, maar ook aan de operationele ambtenaar die veel dichter bij de burger staat. De geschetste ontwikkelingen gaan daar net zo goed op, denk maar aan boze burgers die het niet eens zijn met een beslissing over een vergunning of uitkering.

Ambtelijke kenmerken en eisen
In zijn bijdrage verwijst Uijlenbroek naar een publicatie van Paul ’t Hart uit 2014, getiteld: Ambtelijk vakmanschap 3.0. Daarin noemt ’t Hart tien kenmerken van waar de ambtelijke organisatie van de toekomst aan zou moeten voldoen, waaronder waarden gedreven, kostenbewust, tijdgevoelig, lerend, plat, open en bulk en maatwerk. Eisen voor ambtenaren zijn: scherp op resultaat, slim op de zaak, slim op de relatie, slim op de context, politiek bekwaam, transparant, toegankelijk en verbonden en verbindend. Die eigenschappen kunnen een andere betekenis hebben voor een beleidsambtenaar dan voor een uitvoerend ambtenaar. Daarom is het belangrijk die kenmerken en eisen te “laden” met concrete gedragsaanduidingen per organisatiegeleding en discipline. Vanzelfsprekend moeten de medewerkers daar wel bij worden betrokken: medezeggenschap.

Echte medezeggenschap
Het ontwikkelen van ambtelijke professionaliteit is een proces waarin organisatie en ambtenaar al zoekend stappen zetten, schrijft Uijlenbroek. De medezeggenschap is in die zoektocht meer dan alleen spreekbuis van haar achterban. ‘Echte medezeggenschap is ook medeverantwoordelijkheid dragen voor de ontwikkeling van ambtelijk vakmanschap in de organisatie.’ De medezeggenschap kan actief bijdragen aan het verkennen van wat passend is voor de organisatie en de ambtenaren door eerst ambtelijk vakmanschap op de agenda te zetten in het overleg met de bestuurder en in de contacten met de eigen achterban.

Ontdekkingsreis

Laat daarnaast ook gedrag zien dat past bij ambtelijk vakmanschap. Denk na vanuit een zakelijk onthechte houding over hoe de organisatie toegevoegde waarde kan genereren en vertaal dat naar verschillende ambtelijke functies. Zo’n “ontdekkingsreis” kan alleen als ambtenaren zich veilig voelen en er een open relatie is tussen medezeggenschap, medewerkers, leidinggevenden en bestuurder. Zichtbaar zijn op eigentijdse thema’s en het versterken van de band met de achterban moet in verbinding met de omgeving gebeuren en niet vanuit een dogmatisch procedurele houding: slimme medezeggenschap.