Een lesje rendementsdenken

Businesstrainer Ben Tiggelaar krijgt weinig ambtenaren en bestuurders in zijn klas. Terwijl hij ze toch veel zou kunnen leren. ‘Het openbaar bestuur moet meer evidence-based werken en minder op basis van aannames, traditie of ideologie.’

Ben Tiggelaar komt in Nederland het dichtst bij wat ze in Amerika een ‘businessgoeroe’ noemen. Je zou kunnen zeggen dat hij met succes zakelijk succes verkoopt. Een populair seminar is ‘MBA in één dag’, waaraan al 15 duizend managers deelnamen, daarmee het best best bezochte seminar ooit in ons land. Van zijn boek Dromen, durven, doen over effectief zelfmanagement werden er in Nederland 300 duizend exemplaren verkocht. Normaal spreekt hij voornamelijk businessmanagers toe, maar ambtenaren en bestuurders kunnen in deze tijd ook wel wat inspiratie en motivatie gebruiken. Binnenlands Bestuur biedt u hieronder een gratis college aan van de populaire businesstrainer.

Rabobank, Pepsi, KLM en Shell. De lijst met Tiggelaars klanten bestaat voornamelijk uit bedrijven, met her en der een gemeente zoals Amsterdam, Alphen aan den Rijn of Renkum. Met zijn inspiratiesessies over leiderschap en verandering legt hij de vinger op de zere plek. Overheidsorganisaties kloppen vreemd genoeg niet zo vaak aan, terwijl bewustwording, verandering en leiderschap bij uitstek de thema’s zijn waar de publieke sector nu profijt van kan hebben.

Tiggelaar: ‘Ik heb geen specifieke ambtenarenseminars, maar ik geef wel af en toe colleges via de Erasmus Academie. Dat is de post-academische afdeling voor mensen uit de publieke sector van de Erasmusuniversiteit. Er zijn dan cursisten afkomstig van gemeenten maar ook van ministeries.’

Targets
Zijn die ambtenaren nu zo anders dan mensen uit het bedrijfsleven? ‘Nee,’ zegt Tiggelaar resoluut. ‘De mensen verschillen natuurlijk niet maar de context waarbinnen je werkt is wel anders. Daarom zijn er wel verschillen te zien in het leren en het dagelijks functioneren. Het grootste verschil is dat je in het bedrijfsleven veel meer te maken hebt met een financiële doelstelling. En dat resultaat moet ook op een veel kortere termijn te zien zijn. In grote bedrijven speelt de druk van de kwartaalcijfers een rol, en ook bij kleinere ondernemingen draait het om targets. Bij de overheid is dat anders.’

Hij herkent de ambtenaren niet blindelings in zijn groepen, maar andersom, de financieel gedreven deelnemers met een salesfunctie wel. ‘Die pik je er zo uit. Die moeten morgen aan de bak en willen praktische dingen horen. Dat is logisch, ze hebben geen tijd om langdurig te filosoferen. Het grote voordeel van hun werk is dat de resultaten heel duidelijk omschreven zijn. Bij deelnemers uit een publieke organisatie zijn die doelen minder concreet, het kan allerlei kanten opgaan. Dat betekent meer ruimte nemen, ze zijn minder gehaast.’

Eigen dynamiek
Ben Tiggelaar is bij het grote publiek bekend door zijn columns in NRC Handelsblad maar vooral van zijn MBA-stoomcursussen. Een MBA (Master of Business Administration) is zo’n beetje het hoogst haalbare diploma in de zakenwereld. Voor bedrijfskundige Tiggelaar is ‘rendementsdenken’ aan de orde van de dag. Een groot verschil met het openbaar bestuur, waarop de veelgehoorde kritiek is dat het doelmatiger zou moeten zijn.

Toch vindt Tiggelaar niet dat ambtenaren en bestuurders per se ‘zakelijker’ zouden moeten worden. ‘Ik geloof dat de overheid zijn eigen dynamiek heeft, die houdt zich bezig met allerlei zaken waar de markt de capaciteit niet voor heeft of waar de belangen niet bij elkaar kunnen komen. En er moet natuurlijk iemand zijn die regulerend optreedt. Bovendien kampt de overheid met het grote probleem dat niet alle doelen die worden nagestreefd eenvoudig kunnen worden gekwantificeerd.’

Rendement
Rendementsdenken, het woord is gevallen. Het klinkt momenteel niet zo lekker in het gehoor, met dank aan de actievoerende studenten van de Universiteit van Amsterdam. Studenten beschuldigen het bestuur van rendementsdenken: beleid gebaseerd op winstbejag. En dat gaat volgens hen allemaal ten koste van de kerngedachte van de universiteit.

Ben Tiggelaar is juist een groot voorstander van rendementsdenken, ook bij de overheid. ‘Het is inderdaad een woord geworden waar mensen zich snel aan ergeren. En het klopt, als je de prestaties van een school alleen afmeet aan de aantallen leerlingen, dan beperk je je behoorlijk. Maar rendement hoeft natuurlijk niet uitsluitend om geld of aantallen te draaien, je kunt het ook op andere manieren uitdrukken. Bijvoorbeeld door te kijken naar de leeropbrengsten of de aansluiting op de arbeidsmarkt van een opleiding.’

Om dat even in een parameter samen te vatten is lastiger, stelt Tiggelaar, maar is wel belangrijk. Als al die investeringen, energie en aandacht naar zo’n systeem gaan, dan moet daar uiteindelijk wel enige vorm van rendement op komen.’ Ambtenaren kunnen over het algemeen nog wel wat lesjes in rendementsdenken gebruiken.

‘Maar hun business-collega’s ook hoor’, benadrukt Tiggelaar. ‘Mensen vinden het altijd moeilijk om niet-financiële zaken te operationaliseren. Ik heb daarover regelmatig discussies met vrienden die bij de overheid werken. Ik vind namelijk dat, als je als overheid wat effectiever wilt zijn met afnemende middelen, je heel helder moet zijn in het stellen van doelen en prioriteringen. Daarnaast moet je goed kijken welke beleidsmaatregelen maximaal effectief zijn. Dus veel meer evidence-based werken en minder op basis van aannames, traditie of ideologie.’

Tiggelaar-klasje
Stel. De tien invloedrijkste overheidsmanagers van Nederland zitten bij elkaar in een Tiggelaar-klasje. Wat zou de businessgoeroe de top van de ambtenarij kunnen bijbrengen? ‘Dan zou ik ze willen leren om al in het begin van een traject op te trekken met onderzoekers. En veel meer een lerende, experimenterende aanpak te volgen. Dat klinkt misschien bureaucratisch en ingewikkeld, maar je moet het als overheid wel doen. Je weet anders niet wat effectief is en waar je het geld van de burgers aan uitgeeft.’

Hij vervolgt: ‘Veel te vaak gebeurt het dat beleid pas helemaal aan het einde van de rit wordt geëvalueerd. En dat dan achteraf blijkt dat het heel anders heeft uitgepakt dan gehoopt. Dat is niet goed voor de overheid en niet voor de burger. Als je gedurende het traject kunt evalueren en bijsturen scheelt dat al een hele hoop. Dat is wat ik hiermee bedoel.’ Eens een ambtenaar, altijd een ambtenaar, een veelgehoord verwijt. Zijn publieksdienaren nog wel geschikt om, al dan niet omgeschoold, het harde bedrijfsleven in te gaan? Als het aan Tiggelaar ligt wel. ‘

Ons werkgedrag wordt in hoge mate gestuurd door de context waarin we functioneren. Wie overstapt naar een commercieel bedrijf met kortetermijndoelen, gaat ook anders werken. Dat is wel even wennen, maar het is echt niet onmogelijk. Een van de boeiendste eigenschappen is dat we kunnen leren, groeien en veranderen.’

CV
Ben Tiggelaar werd in 1969 geboren in Veendam. Hij studeerde communicatiewetenschap aan de Universiteit van Amsterdam en was redacteur bij Adformatie en adviseur bij ABN Amro. Vanaf 1996 werd Tiggelaar zelfstandig ondernemer. In 1999 verscheen zijn eerste boek Internet Strategie. Daarna schreef hij verschillende managementboeken over leiderschap, verandermanagement en gedrag. In 2010 promoveerde hij in de economische wetenschappen en bedrijfskunde op het proefschrift The Core of the Matter. Hij schrijft wekelijks een column voor NRC Handelsblad.