Het belang van gelegenheid en onbewuste processen

Binnen gemeentes kunnen zich situaties voordoen als gevolg van specifiek gedrag van inwoners. Vaak neigen gemeenten ernaar dit gedrag te beoordelen aan de hand van de uitkomst ervan. Hierbij ligt de nadruk vaak op handhaving van dit gedrag en het informeren van hun inwoners. Overigens, wanneer gemeenten zich juist richten op de oorzaak van het gedrag, leidt dit vaak tot andere en ook betere oplossingen.

Bij gedragsverandering kunnen we ons focussen op zowel bewuste als onbewuste processen. Hoewel een klein deel van ons gedrag bewust is, bestaat maar liefst 95% van ons totale gedrag uit onbewuste handelingen en keuzes. Deze handelingen en keuzes zijn activiteiten waar we niet actief over nadenken, zoals ademen en fietsen. Deze onbewuste processen spelen een belangrijke rol in ons dagelijks functioneren en bieden ons de ruimte om daarnaast weloverwogen keuzes te maken. Het begrijpen van deze onbewuste processen stelt ons in staat om interventies te ontwikkelen die hierop inspelen. Waardoor effectieve gedragsverandering mogelijk wordt.

GFT verzamelen

Een aanpak van gedragsverandering via onbewust gedrag is om het gewenste gedrag zo gemakkelijk mogelijk te maken. Een voorbeeld hiervan is het initiatief van de gemeente Amsterdam om aanrechtbakjes uit te delen aan inwoners, met als doel het scheiden van gft-afval makkelijker te maken. Door deze bakjes uit te delen aan bijvoorbeeld bewoners van hoogbouwcomplexen wordt afval scheiden voor hen makkelijker gemaakt, aangezien zij niet telkens met een kleine hoeveelheid afval naar de verzamelcontainer hoeven te lopen. Op deze manier wordt de drempel voor afval scheiden verlaagd.

Bovendien biedt de gemeente haar inwoners de keuze uit verschillende soorten bakjes, in plaats van hen alleen de keuze te geven om wel of geen afvalbakje te ontvangen. Dit biedt hen meer keuzevrijheid, waarbij het uitgangspunt is dat een grotere keuzemogelijkheid kan leiden tot minder weerstand. De bakjes werden uitgedeeld door middel van vouchers die bij de bewoners in de brievenbus werden bezorgd. Hiermee konden zij vervolgens op diverse locaties in de stad de aanrechtbakjes ophalen.

Bewust gedrag omvat handelingen waarover we nadenken en die we bewust plannen, het zijn de rationele beslissingen die je maakt. Echter, slechts een klein deel van onze handelingen zijn bewust, deze handelingen kosten dan ook veel aandacht en energie. Om gedrag uit te voeren zijn er drie factoren nodig: motivatie, capaciteit en gelegenheid. Motivatie is nodig om iemand tot actie te drijven, waarbij capaciteit gaat om de mogelijkheid om het gedrag uit te kunnen voeren. Als laatste moet de gelegenheid er ook toe zijn om het gedrag mogelijk te maken, bijvoorbeeld de aanwezigheid van een fiets om te kunnen fietsen.

Gelegenheid creëren

Zo koos de Gemeente Amsterdam om gedragsverandering toe te passen via dit principe, in plaats van via handhaving. In bepaalde wijken, zoals Nieuw-West, ontstond een probleem doordat moslims vanwege religieuze overtuigingen geen brood mochten weggooien, waardoor dit aan vogels en eenden werd gevoerd. Dit leidde echter tot een overlast aan ratten en verslechtering van de gezondheid van de vogels en eenden.

In plaats van handhaving koos de gemeente ervoor om broodbakken te plaatsen op drukke locaties in deze wijken. Deze bakken werden gebruikt om brood te verzamelen, wat vervolgens werd opgehaald en verwerkt tot groene energie. Amsterdam creëerde hier dus een nieuwe gelegenheid. Op deze manier gooien bewoners het brood niet weg én is er geen overlast meer.

Hoe eerder, hoe beter

Door de focus te leggen op de oorzaak van gedrag in plaats van het gevolg, creëert vaak veel effectievere oplossingen. Door vanaf het begin na te denken over het gewenste gedrag dat bewerkstelligd moet worden, kan er dus veel meer bereikt worden.