Jeugdzorg gebaat bij inzet ervaringsdeskundigen

Gemeenten en zorginstellingen maken maar mondjesmaat gebruik van ervaringskennis als het om jeugdhulp gaat. Wat zijn de ervaringen van gemeenten die wél met ervaringsdeskundigen werken? ‘De mensen om wie het gaat, hebben vaak scherp voor ogen wat voor hen wel of niet werkt.’

Bij de gemeente Gouda werken sinds een aantal maanden drie ervaringsdeskundige ambtenaren. En nee, dat zijn geen vrijwilligers. Het zijn echt medewerkers die twee dagen per week in dienst zijn en bij het team horen, benadrukt Laura van Halteren, afdelingshoofd Jeugd bij de gemeente Gouda. ‘Wij horen vaak van jongeren dat ze zich niet begrepen en gehoord voelen door hulpverleners’, is haar verklaring voor het aannemen van deze mensen. ‘De toenemende mentale problematiek bij jongeren speelt ook zeker mee. Zo krijgen we steeds meer meldingen van jongeren die thuiszitten en niet meer naar school gaan. Ervaringsdeskundigen kunnen echt in een andere rol naast een jongere of ouder gaan staan.’

Kwaliteitseisen

Ervaringsdeskundigen zijn jongeren, volwassenen of ouders die zelf ervaringen hebben (gehad) met jeugdzorg. Zo komt Nadja Schouten (36), een van de ervaringsdeskundige ambtenaren in Gouda, uit een disfunctioneel gezin. Ze ging van instelling naar instelling, belandde in de gesloten jeugdzorg en werd op haar negentiende moeder van een zoon met autisme. Anouk Robben (25) werd op haar veertiende depressief en sneed zichzelf. Ze begon met vwo, zakte terug naar mbo en lag uiteindelijk alleen nog maar op bed. De gemeente Gouda wierf deze mensen via ExpEx, een organisatie van (getrainde) ervaringsdeskundige jongeren die weten hoe ze hun ervaringen in kunnen zetten zodat ook aan bepaalde kwaliteitseisen wordt voldaan.

Mondjesmaat

Ervaringskennis wordt steeds meer gezien als volwaardige kennisbron, naast wetenschappelijke en professionele kennis, staat in het recent verschenen rapport Ervarings-­kennis en -deskundigheid inzetten in jeugdhulp van het Verwey-Jonker Instituut. Tegelijkertijd ligt er een forse opgave om deze kennis structureel te benutten. In de GGZ is het inzetten van ervaringsdeskundigen inmiddels behoorlijk ingebed. In de jeugdhulp/zorg en bij gemeenten wordt nog maar mondjesmaat gebruik gemaakt van deze kennisbron. De publicatie geeft handvatten voor gemeenten en maatschappelijke organisaties voor het duurzaam inzetten van ervaringsdeskundigen.

Mee op intakegesprek

Waar kunnen de ambtenaren in Gouda het verschil maken? Schouten en Robben gaan onder andere mee op intakegesprek in bepaalde situaties. Ouders of jongeren kunnen daarna op vrijwillige basis een aantal gesprekken met hen inplannen. Ze fungeren als luisterend oor en kunnen meedenken en tips geven. Robben: ‘Laatst bleek bijvoorbeeld dat er meer hulp nodig was dan een jongere nu kreeg toen ik met haar in gesprek was. Dat is later bijgesteld. Ook ga ik vaker mee naar het intakegesprek van een zorgaanbieder als cliënten dat spannend vinden.’ Schouten: ‘Dat je zelf een en ander op dat vlak hebt meegemaakt, maakt het anders. We bieden er- en herkenning en kunnen de hoop bieden dat het goed kan komen.’

Verkeerde keelgat

Ook de andere ambtenaren in het team kunnen profijt hebben van de inbreng van de ervaringsdeskundige medewerkers. Een voorbeeld is een medewerker die tijdens een casuïstiekoverleg vertelde dat een van haar cliënten steeds minder reageerde op haar appjes en belletjes. Toen ze vervolgens een appje voorlas dat ze aan de betreffende cliënt had gestuurd, merkte Robben op dat ze de tekst best verwijtend vond overkomen. ‘Ik vertelde haar dat die woorden mij ook in het verkeerde keelgat zou schieten. Ik adviseerde haar om wat meer begrip voor de situatie te tonen. Later kwam ze naar mij toe om te zeggen dat ze veel gehad had aan mijn feedback. Ze heeft nu weer contact met het meisje.’

Kritische collega’s

Van Halteren heeft de indruk dat ook de meest kritische collega’s inmiddels de toegevoegde waarde van de nieuwe medewerkers zien. ‘Het is zeker in het begin wel flink pionieren’, voegt ze toe. ‘Daarom hebben wij gezocht naar mensen die stevig in hun schoenen staan. En neem er altijd meer dan eentje aan, is haar advies. Zodat de ervaringsdeskundige niet de enige is in die functie.

Versnipperd beleid

Afke Jong, sinds kort beleidsadviseur Jeugd in Zaanstad en voorheen adviseur huiselijk geweld en jeugd bij de regio Gooi en Vechtstreek, had jaren geleden zelf als ouder te maken met jeugdzorg. Heel bewust ging ze als beleidsmedewerker bij de gemeente werken om invloed uit te kunnen oefenen. Het beleid is vaak enorm versnipperd, vindt ze, en sluit niet altijd aan bij het dagelijks leven van jongeren en gezinnen. ‘Zo plaatste het samenwerkingsverband mijn dochter op een speciale school. Maar die school was vanuit de leefgroep waar ze woonde heel lastig te bereiken. De gemeente wilde echter geen vervoer regelen. Ik heb moeten praten als Brugman om dat voor elkaar te krijgen.’

Financieren

Jong is ook voorzitter van Netwerk Beter Samen, een organisatie van ervaringsdeskundige jongeren, ouders en professionals die de jeugdhulp willen verbeteren. Gemeenten kunnen het inzetten van ervaringskennis op verschillende manieren bevorderen, vindt ze. ‘Bij het ontwikkelen van beleid kunnen ze ervoor zorgen dat de stem van ouders en jongeren gehoord wordt. Ook kunnen ze organisaties van ervaringsdeskundigen financieren en bij de inkoop als voorwaarde stellen dat de jeugdzorginstellingen gebruikmaken van ervaringskennis.’

Gesloten jeugdzorg 

Jong noemt ook het recent verschenen rapport Eenzaam Gesloten van Jason Bhugwandass (zelf ervaringsdeskundig) als voorbeeld van hoe groot de invloed van ervaringsdeskundigen kan zijn. Bhugwandass interviewde 51 jongeren die in de gesloten jeugdzorg hebben gezeten over hun vaak schokkende en gruwelijke ervaringen, die nog niet eerder zo duidelijk aan het licht waren gekomen. Jong: ‘En wat voor mij dan de volgende stap is, dat we niet zeggen: “Dankjewel Jason voor je rapport, wij gaan er als beleidsmakers wel mee aan de slag.” Maar dat we met cliënten in gesprek blijven over wat het alternatief moet zijn. De mensen om wie het gaat, hebben vaak best scherp voor ogen wat voor hen wel of niet werkt.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 9.