Onlangs stuurde minister Hermans van Klimaat en Groene Groei (KGG) een brief aan de Tweede Kamer met beleidsmaatregelen om de klimaatdoelen van Nederland te halen door te investeren in netverzwaring en warmtenetten, regelingen voor batterijen, groen staal en duurzame mobiliteit. De minister zet op onderdelen verstandige stappen.
Goede bedoelingen maken nog geen goed klimaatbeleid
De beleidsmaatregelen richten zich op versnellen van innovatie. Maar is het echt verstandig beleid?
Het beleid richt zich op sectoren die ertoe doen en er wordt geprobeerd via innovatie te versnellen. Maar wie de brief leest, zal zich moeten afvragen, ondanks de uitdagingen, is dit echt verstandig beleid?
Wie beter kijkt, ziet vooral vertrouwde reflexen: een overheid die sterk leunt op technologische innovatie, maar nauwelijks investeert in de condities die zulke innovaties nodig hebben om door te breken. Innovatie wordt hier nog steeds behandeld als een spontane kracht van de markt. Als we maar genoeg subsidiëren, dan komt er iets moois uit dat zal gaan opschalen en dan komt het vanzelf goed.
Een dergelijk aanpak leidt tot het tegenovergestelde van versnelling, weten we uit dertig jaar innovatiegericht beleid. Het leidt tot versnippering, verspilling en vertraging. We subsidiëren CO₂-opslag zonder verplichtingen. We investeren in waterstofproductie zonder afnemers en stimuleren circulaire plastics zonder dat afname wordt verplicht of gestimuleerd. Tegelijk blijven fossiele systemen grotendeels ongemoeid. Geen exit-strategieën, geen normering, geen prikkels om echt te kiezen.
We dreigen terecht te komen in de regime lock-ins: situaties waarin oude systemen zichzelf blijven versterken omdat nieuw beleid ze ongemoeid laat. Juist als je het nieuwe stimuleert zonder richting, zonder opschaling, zonder het creëren van de juiste randvoorwaarden én zonder het oude af te bouwen, versterk je onbedoeld de status quo.
Klimaatdoelstellingen zonder slim beleid en zonder regie zijn nooit neutraal of kosteloos
Wat mist zijn drie essentiële elementen. In de eerste plaats visie en richting: er ontbreekt een gedeeld toekomstbeeld van de Nederlandse economie in 2040 of 2050. Wat willen we behouden? Waar willen we in uitblinken? En wat laten we los?
In de tweede plaats ontbreekt het aan transitie-intelligentie: effectief beleid is afgestemd op de fase waarin de gewenste duurzame oplossingen zich bevinden. Bijna altijd is er een slimme combinatie nodig van verschillende passende maatregelen. Dáárvoor zijn het TransMissie-raamwerk en de daarop gebaseerde handreiking en beleidsmatrix van de Adviesraad voor wetenschap, technologie en innovatie voor het ontwikkelen van transformatief beleid: geen blauwdruk met enkelvoudige subsidie- en andere instrumenten, maar een kompas om per sector en per moment de juiste mix te kiezen. Dáár zit de echte winst.
Ten slotte is er behoefte aan slimme organisatie: transities vragen om slimme samenwerking tussen departementen, regio’s, ketens en uiteenlopende partijen. Die ontbreekt nu. Ministeries sturen langs elkaar heen of zelfs tegen elkaar in, beleid wordt niet afgestemd, en niemand houdt het grotere geheel vast. Zonder coördinatie verdampt de effectiviteit en efficiëntie.
Klimaatdoelstellingen zonder slim beleid en zonder regie zijn nooit neutraal of kosteloos. Er wordt een hoge prijs betaald. Ze houden het bestaande in stand, vertragen het nieuwe en verspillen schaarse middelen en leiden tot cynisme. We hoeven niet per se méér te doen – maar wél slimmer. Met transitie-intelligentie: doordacht, gefaseerd, samenhangend. Alleen dan halen we onze doelen, versterken we het verdienvermogen en behouden we het vertrouwen.
Lucas Simons, oprichter van NewForesight; Mirjam van Praag, voorzitter van de Adviesraad voor Wetenschap, Technologie en Innovatie (AWTI); Annelieke van der Giessen, raadsmedewerker en plaatsvervangend secretaris-directeur van de Adviesraad voor Wetenschap, Technologie en Innovatie (AWTI), Matthijs Janssen, Universitair Docent aan de Universiteit Utrecht
Reacties: 1
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.
Helemaal juist. Eerst héél goed nadenken over consistente en beleidsmatige energiemaatregelen en dan pas uitvoeren. En .....daaraan voorafgaande wel universiteiten, TNO en gelijksoortige bedrijven laten meedenken. Denk hierbij o.a. aan de problemen rond de teruglevering van energie door zonnepanelen, het ontploffen van zonnepanelen, twijfels over wel/geen voldoende capaciteit stroomnet etc.