Zzp'ers in cultuursector profiteren weinig van steun

Gemeenten hebben in totaal zo'n 500 miljoen euro gekregen van het rijk om de lokale cultuursector de coronacrisis door te helpen. De sector vreest echter dat het geld niet terechtkomt waar het het hardst nodig is. Omdat het geld niet is geoormerkt, kunnen gemeenten er ook voor kiezen om het aan lantaarnpalen uit te geven.

Failliet
Aan het begin van de coronacrisis heerste er een alarmerende sfeer in de cultuursector. Sommige poppodia, theatergezelschappen of debathuizen zouden binnen enkele maanden of zelfs weken failliet zijn als de overheid geen noodsteun zou regelen. Inmiddels zijn allerlei steunmaatregelen opgezet en lijkt de schade voor de cultuurinstellingen – tot nu toe, althans – beperkt.  'We zien de lokale culturele infrastructuur nog niet massaal instorten. De grote instellingen zijn allemaal gesteund en hebben 2020 overleefd', zegt Bastiaan Vinkenburg, sectorleider Kunst & Cultuur bij adviesbureau Berenschot.

Drie punten
Toch maakt Vinkenburg zich zorgen. De steunmaatregelen lijken namelijk niet alle onderdelen van de cultuursector te bereiken. Jan Brands, directeur van de Cultuurconnectie, de brancheorganisatie voor cultuureducatie en amateurkunst, sluit zich aan bij die conclusie. Vinkenburg en Brands, die zich beide vanuit de Taskforce culturele en creatieve sector bezighouden met de coronasteun voor de sector, zien dat de huidige steunmaatregelen op drie punten tekortschieten. Ten eerste lijkt het erop dat culturele instellingen in kleinere gemeenten minder makkelijk in aanmerking komen voor steun dan in de grotere steden. Ook worden organisaties die nog geen subsidierelatie hadden met de gemeente minder sterk gesteund. Bovendien worden de zzp'ers die afhankelijk zijn van de sector – zoals technici en horecapersoneel, maar ook artiesten – nogal eens uit het oog verloren.

Stoeptegels
Dat heeft veel te maken met de manier waarop de steun is geregeld. De circa 500 miljoen euro die gemeenten te besteden hebben, is namelijk niet specifiek geoormerkt voor cultuur. Gemeenten mogen dus zelf beslissen waar het geld naartoe gaat. De angst bestaat daarom dat gemeenten het geld aan hele andere zaken uitgeven dan kunst en cultuur. Zwembaden, stoeptegels of lantaarnpalen, bij wijze van spreken.

Rompslomp
Het ministerie van OCW heeft er bewust voor gekozen om geen eisen aan de besteding van het geld te stellen, legt een woordvoerder uit: 'Er is niet gekozen voor een specifieke uitkering met specifieke bestedingsvoorwaarden en verantwoordingsverplichtingen, met daarbij meer administratieve rompslomp voor gemeenten én culturele instellingen. Gemeenten weten goed welke culturele instelling de steun het hardst nodig heeft. Dit moet niet door het kabinet worden opgelegd.'

Bellen
Ondanks dat er geen harde eisen zijn voor de besteding van de middelen, heeft het ministerie wel in een brief aan alle gemeenten benadrukt dat het geld bestemd is voor cultuur. Minister Van Engelshoven (D66) heeft dan ook beloofd om persoonlijk te bellen met wethouders van gemeenten waarin het geld een andere bestemming lijkt te krijgen. Maar dat is tot nu toe nog niet nodig geweest, laat het ministerie weten. Het idee dat het geld aan 'stoeptegels' wordt uitgegeven, noemt de woordvoerder dan ook 'ongefundeerd'.

Blinde vlek
Brands en Vinkenburg zijn minder optimistisch gestemd. Hoewel er nog geen helder overzicht is van de bestemming van de gelden, zien zij wel signalen dat het niet overal goed gaat. De grootste blinde vlek van de regeling, volgens Vinkenburg en Brands, is de groep zzp'ers die hun brood verdient in de cultuursector – of dat in ieder geval voor de crisis deed. Vinkenburg: 'De zzp'ers, die betalen de rekening van de coronacrisis. Dan gaat het bijvoorbeeld om artiesten en muzikanten die in cafés en op festivals spelen, maar ook om de technici, de podiumopbouwers en het horecapersoneel.' Er zijn inmiddels 166.000 zzp'ers die in de cultuursector werken, ze zijn goed voor zo’n 60 procent van de hele sector.

Cultureel kapitaal
Hoewel de meeste instellingen zelf overeind zijn gebleven, zijn de zzp’ers die voor hen werken hard geraakt. Tijdens de coronacrisis werd er maar liefst 55 procent 'bezuinigd' op zzp'ers, becijferde de Boekmanstichting. De coronasteun heeft die inkomensval dus niet kunnen voorkomen. Dat is zonde, vindt Vinkenburg, want de zzp'ers behoren ook tot het 'ecosysteem' van de sector. 'Als de mensen achter de balie, de bar en de techniek geen werk en dus geen inkomsten hebben, dan lopen ze weg. Ze gaan de bouw, de ICT of de zorg in. Dan ben je ze kwijt. Daarmee verlies je cultureel kapitaal.’

De volledige versie van dit artikel is te lezen in Binnenlands Bestuur nummer 14. 

500 miljoen

In 2020 kregen gemeenten in totaal 120 miljoen euro via de Algemene uitkering Gemeentefonds om de lokale culturele infrastructuur te ondersteunen. Voor de eerste helft van 2021 kwam daar nog eens 150 miljoen bij. Voor het derde kwartaal van 2021 is er weer 51,5 miljoen toegevoegd. Daar bovenop is er (verspreid over beide jaren) drie keer 60 miljoen euro beschikbaar gesteld om gemeenten te compenseren voor de inkomstenderving die ze ondervinden door het kwijtschelden van de huur voor lokale cultuurorganisaties of buurthuizen. Alle bedragen bij elkaar tellen op tot ruim 500 miljoen euro.

In opdracht van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) stelde Bastiaan Vinkenburg met collega’s van Berenschot in februari de informatiegids 'Corona, cultuur en gemeenten' op, waarin de verschillende regelingen zijn terug te vinden. De gids bevat ook tips voor gemeenten om het geld goed te besteden. Eén van de belangrijkste adviezen luidt: ga met de sector in gesprek.