VNG laat zich niet opjagen met decentralisatie

Het kabinet wil, zo heeft premier Mark Rutte laten weten, op 16 februari een bestuursakkoord afspreken met de gemeenten over een omvangrijke overheveling van taken ter waarde van 7 tot 8 miljard euro. De decentralisatie van de Awbz, uitkeringen, re-integratie en de jeugdzorg van Rijk naar alle 411 gemeenten moet tegelijkertijd een bezuiniging opleveren van circa 1 miljard euro.

De omvang van invoerings- en uitvoeringskosten is nog in mist gehuld. ‘Zorgvuldigheid is ons uitgangspunt’, waarschuwde VNG-directielid Kees Jan de Vet deze week op een regionale VNGbijeenkomst in Leiden. De gemeentekoepel organiseerde vier van dergelijke ledenraadplegingen ter voorbereiding op de onderhandelingen over het bestuursakkoord. De bijeenkomsten in Leiden, Enschede en Groningen zijn achter de rug; maandag is er nog een ledenraadpleging in Eindhoven.

De grote vrees van het Rijk bij de decentralisatie is dat gemeenten gaan ‘duiken’ en dat de decentralisatie daardoor niet per 1 januari kan worden gerealiseerd, waarschuwde VNG-bestuurslid Piet Buytels. De Vet: ‘We moeten daarom laten zien dat we kunnen samenwerken. Daarin zie ik meer perspectief dan dat het allemaal door het kabinet topdown wordt georganiseerd.’

De top van de VNG vond tijdens de bijeenkomst in Leiden de achterban uit Noord- en Zuid-Holland aan haar zijde: een bestuursakkoord mag er niet toe leiden dat de ruimte om eigen oplossingen te vinden wordt beperkt. Dat gebeurde eerder rond de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) in 2006. In het kader van deze wet kregen gemeenten veel voormalige rijkstaken onder hun hoede. De wet werd door de Tweede Kamer ‘dichtgeregeld’.

De Vet: ‘We hebben de ambitie om de eerste overheid te zijn, we willen jeugdzorg, de Awbz en activering van de arbeidsmarkt als taken erbij hebben omdat we dicht bij de mensen staan. Op de arbeidsmarkt kunnen wethouders van sociale zaken straks als wethouder van arbeidsmarktzaken hun taak vervullen. Maar we willen niet dat de gemeente straks per circulaire wordt bestuurd. Alle beleidsruimte gaat er dan uit.’ ‘De beleidsvrijheid van gemeenten staat centraal’, vond ook de Diemense wethouder Ruud Grondel (GroenLinks).

Financiële middelen

Verder moeten de financiële middelen ‘kristalhelder’ zijn, vindt De Vet. Want ook hier speelt de negatieve ervaring met de decentralisatie rond de Wmo in de achterhoofden van de VNG-top en de gemeentebestuurders. Zij zijn bang voor een herhaling: nadat over de decentralisatie van de Wmo afspraken waren gemaakt tussen kabinet en VNG, werden gemeenten tijdens de parlementaire behandeling van de Wmo geconfronteerd met aanvullende eisen en verlangens van de Tweede Kamer, zonder dat daar financiële compensatie tegenover stond. ‘Wij zijn niet tegen extra eisen. Die kunnen we erbij hebben. Maar wanneer we onvoldoende middelen krijgen, moeten we onze medewerking aan de decentralisatie-operatie serieus heroverwegen’, hield De Vet zijn gehoor voor.

Onduidelijk is nog hoe groot de omvang is van het budget dat door overheveling van de Awbz, jeugdzorg en de regelingen voor uitkeringen en re-integratie voor de arbeidsmarkt is. Bovendien kampen gemeenten nu al met financiële problemen bij de uitvoering van een van de betreffende regelingen, de Wet sociale werkvoorziening (Wsw). De VNG weet verder niet wie de door het kabinet gewenste gelijktijdige efficiencykorting moet betalen. ‘Wij willen dat allemaal  scherp weten’, aldus De Vet.

Vanuit de zaal maandagavond in Leiden werd de VNG-top opgeroepen om stevige eisen te stellen. Wethouder Jeroen Nobel (PvdA, Haarlemmermeer) suggereerde om in het bestuursakkoord op te nemen dat als blijkt dat de financiële ingrepen straks negatief uitpakken voor de gemeenten, zij de vrijheid hebben om naar eigen inzicht belastinginkomsten te heffen. ‘Het is belangrijk dat gemeenten zelf in staat zijn een invulling te geven die past in de regio’, zei burgemeester Theo Weterings (VVD) van Haarlemmermeer). De Haagse wethouder Sander Dekker (VVD) waarschuwde dat als gemeenten taken overnemen, zij niet gepakt mogen worden doordat het kabinet ook nog eens de precariobelasting inpikt.

De VNG-top noteerde de opmerkingen uit de zaal en gaf aan dat overwogen wordt om de financiële uitkomsten van het bestuursakkoord eerst te laten doorrekenen door het Centraal Planbureau, alvorens in te stemmen. ‘Aan doorrekenen hebben we niets. Als we meer geld nodig hebben, moet er maar minder bezuinigd worden’, vond wethouder Anna de Groot (SP, Wormerland).