Wordt 2019 het jaar van de transformatie?

Dit jaar meldt een toenemend aantal gemeenten financiële problemen als gevolg van tekorten op het zorgdomein. Op zich niet onverwacht. Gemeenten kregen voor zorg geldbedragen overgedragen die op voorhand waren gekort. Als je dan hetzelfde wilt doen als voorheen, kom je uiteindelijk tekort.

Voorafgaand aan de decentralisaties had men het daarom over de transformatie: een radicaal andere aanpak van de zorg waardoor deze èn beter passend èn goedkoper zou moeten zijn (en dus stroken met de gekrompen budgetten). Hoe die omwenteling eruit zou moeten zien, wist niemand. Aannemelijk was echter dat zelfredzaamheid; een andere term die veelvuldig viel, er een belangrijke rol in zou moeten spelen.

Toen de overdracht van taken een feit was, ging alle aandacht echter naar de transitie: zorgen dat alles zo goed mogelijk bleef doorlopen. Dat was al moeilijk genoeg, bleek uit het pgb-debacle dat volgde en de ontslagen in de thuiszorg doordat gemeenten vooral op prijs inkochten.

Nu door de tekorten de wal het schip lijkt te keren, wordt er hard geklaagd en komt de minister met incidenteel extra geld. Terecht stelt hij daarbij dat geld niet de oplossing is. Er moet iets veranderen aan de organisatie. Dat roept de vraag op of een andere aanpak van de zorg soelaas biedt. Het alternatief is bezuinigen. Waarbij niet uitgesloten is dat in dat geval de zwaksten het hardst worden getroffen.

In elke geval kan worden opgemerkt dat de term (zelf)redzaamheid bestuurlijk vooral vertaald is als een aanduiding van vrijwilligerswerk en inzet van familie en bekenden. Terwijl we, als we om ons heen kijken, kunnen vaststellen dat we een stuk redzamer zijn dan pakweg, twintig jaar geleden. Dankzij internet bankieren we zelf, verzekeren we zelf, organiseren zelf onze reizen, etc. Op tijden en plaatsen die we zelf uitkiezen. Met gebruik van webwinkels en vergelijkingssites die zo zijn opgebouwd dat ook de minder geschoolde ermee uit de voeten kan.

Ofschoon er kanttekeningen te plaatsen zijn bij deze ontwikkeling, blijkt dat deze heeft geleid tot aanzienlijke besparingen op intermediairs en loketten.

In hoeverre sluit de gemeentelijke zorgpraktijk aan op deze radicale maatschappelijke verandering? Niet, lijkt het antwoord. Waar overal loketten worden gesloten, openden gemeenten nieuwe in de vorm van wijkteams. Een gesprekje over mijn 120 kilometer verder wonende dementerende moeder kost me een dag. En, als ik geluk heb, ben ik voor het regelen van zorg weer een dag kwijt. Na een flinke tijd zoeken, want informatie over het zorgaanbod is gebrekkig en verspreid over reeksen sites.

Een instituut vond uit dat 80% van de Nederlanders in staat is zelf enkelvoudige zorg te regelen, “mits voorzien van voldoende informatie”. De laatste toevoeging sluit aan bij de constatering dat we dankzij internet veel zelf kunnen regelen. Je zou dus verwachten dat gemeenten de informatie over het lokale zorgaanbod transparant maken via internet. Het loont de moeite om bij uw gemeente te kijken hoe het daarmee gesteld is. In 99 tot 100 % van de gevallen ontbreekt de informatie die nodig is om, zoals we dat in andere situaties gewend zijn, zelfstandig een lokale zorgverlener te kiezen (en in te huren) op basis van een vergelijking van prijs, kwaliteit en beschikbaarheid.

Waar inmiddels een groot deel van de bevolking een baan of een partner vindt via matchingsites, laat de gemeente het bij elkaar brengen van zorgvraag en –aanbod over aan intermediairs in de vorm van duurbetaalde generalisten. Ook voor de 80% die het prima zelf kan.

Het persoonsgebonden budget (pgb) is bij uitstek het instrument om zelfredzaamheid in de praktijk te brengen. Uit onderzoek blijk dat zelf geregelde zorg goedkoper is dan de “officiële” zorg en bovendien beter past bij de vraag. Toch zijn er reeksen van gemeenten die gebruik van het pgb ontraden.

De aansluiting op de digitale werkelijkheid ontbreekt niet alleen aan de buitenkant van het proces. Aan de achterkant wordt nog grotendeels gewerkt met papieren formulieren (elke gemeente heeft daarvan eigen versies) die per post moeten worden ingestuurd. Nadat de invuller de zoveelste keer gegevens als personalia heeft ingevuld die allang bij de gemeente bekend zijn en niet-relevante vragen uiteindelijk heeft overgeslagen. Irritant voor de invuller, een flinke (overtik-)kostenpost voor de gemeente.

Hoe zou het radicaal anders kunnen?

Door redzaamheid als uitgangspunt te nemen en de redzame meerderheid centraal te stellen (in plaats van de 20% probleemgezinnen), in combinatie met het optimaal benutten van digitalisering.

• Stel zorgzoekers in staat stelt zelf lokale zorgaanbieders te vinden via een matchingsite. Zorg dat ze daar daadwerkelijk kunnen bestellen en betalen: dat maakt dat aanbieders hun informatie actueel houden. Werk daarbij samen met zorgkantoren, die ook de plicht hebben om het zorgaanbod toegankelijk te maken
• Laat zorgzoekers die recht hebben op ondersteuning, via een digitale variant op het pgb, zelf inhuren.
• Digitaliseer alle aspecten van het interne proces en zorg voor een goede koppeling met de “buitenkant”. Zorg voor digitale formulieren die zijn vooringevuld met wat al bekend is, die toelichting geven over regels  en die intelligent reageren op antwoorden door niet-relevante vragen over te slaan en fouten te signaleren. Bedenk standaardsituaties waarop direct besloten kan worden. Zorg voor geautomatiseerde controles.
• Werk als gemeenten samen. De interne processen zijn bij 355 gemeenten in wezen hetzelfde. Zorg voor een model dat ruimte laat voor beleidsverschillen (soms niet meer dan stapjes die eerder of later in het proces worden gezet).

Gedeeltelijk (waar het gaat om digitalisering en hergebruik van gegevens, bijvoorbeeld) zijn dit dingen die al lang in overheidsverband zijn afgesproken, resp. voorgeschreven, maar nog niet in de praktijk zijn gebracht.

Het voordeel van zo meedrijven op de maatschappelijk ontwikkeling is dat technieken als een matchingsite en een digitaal pgb-proces al voorhanden zijn. De beschreven ommekeer, kan daardoor snel en relatief goedkoop gestalte krijgen.

Uiteraard kleven er haken en ogen aan. Maar daar zijn oplossingen voor.

.

Verwacht mag worden dat een dergelijke transformatie vele tientallen procenten aan besparingen oplevert in de sfeer van wijkteams, inkoop en administratie.

En, als gevolg van de eigen keuzes van zorgvragers, zorgaanbieders stimuleert om te innoveren, bijvoorbeeld richting e-health en meer integrale oplossingen.

Plus zorgt voor betere ondersteuning van de niet-redzamen. Niet alleen resteert voor hen meer budget en tijd, door de te realiseren transparantie van het zorgaanbod kunnen wijkteams de 20% niet-redzamen veel efficiënter helpen.

Henk Plessius, Pheidis Consultants BV