Verbeteringen in gemeentelijk sociaal beleid nodig

Alkmaar, Pekela, Veendam en Werkendam hebben hun sociaal beleid het best op orde. Dat oordeel velt de FNV in haar tweejaarlijkse Lokale Monitor, waarin onderdelen van het sociaal beleid van gemeenten worden getoetst. 135 gemeenten hebben aan de monitor meegewerkt. Er zijn grote verschillen in het gevoerde sociaal beleid van gemeenten en er kan nog veel worden verbeterd, vindt de FNV.

De grootste zorgen van Kitty Jong, vicevoorzitter FNV, liggen bij de tekorten op het budget voor de jeugdhulp, de kinderarmoede en het achterblijven van de benodigde beschutte werkplekken.

Tekorten jeugdhulp

Drie op de vier gemeenten hebben een tekort op het budget voor jeugdhulp, zo blijkt uit de donderdagmiddag gepresenteerde Lokale Monitor 2018. 39 procent van de gemeenten zegt de tekorten te dekken met het overschot uit de integratie-uitkering sociaal domein, 45 procent past vanuit de algemene middelen bij. Vier procent van de gemeenten zegt dat ze de tekorten niet meer zelf kan opvangen en hulp van het rijk nodig heeft.

De dupe

‘De budgetten zijn te laag, maar minister De Jonge (VWS, red) blijft dat maar ontkennen. Gemeenten en overheid blijven elkaar de bal toespelen; daar wordt de jeugdhulp de dupe van. We zullen met de uitkomsten van deze monitor opnieuw bij de minister aan de bel trekken. Hij is en blijft systeemverantwoordelijk en kan niet blijven wijzen op de beleidsvrijheid van gemeenten’, aldus Jong. Er komt overigens wel een onderzoek naar de oorzaken van de tekorten. Dat moet voor de voorjaarsnota van het kabinet verschijnen, zo heeft De Jonge eerder aan de Kamer toegezegd. 

Kinderarmoede

Een tweede opvallende en zorgwekkende uitkomst vindt Jong dat slechts de helft van de gemeenten het door het rijk beschikbaar gestelde geld voor de aanpak van kinderarmoede daar ook daadwerkelijk voor inzet. Sinds 2017 krijgen gemeenten daar structureel 85 miljoen euro extra voor, de zogeheten Klijnsmagelden. Het geld moet, volgens bestuurlijke afspraken met gemeentekoepel VNG, worden bestemd voor de doelgroep en niet aan andere zaken. Dat gebeurt echter wel, zo blijkt uit de Lokale Monitor. Los van de aanpak van kinderarmoede, zijn er grote verschillen in het gemeentelijk armoedebeleid. ‘Gemeenten hebben veel mogelijkheden om het sociaal minimum aan te vullen of kosten en lasten te verlichten, maar kiezen voor bureaucratische regelingen die de drempel te hoog maken voor de mensen die het nodig hebben. Tegelijk blijft er geld op de plank liggen’, constateert de FNV.

Beschutte werkplekken

Het inrichten van de afgesproken 30.000 beschutte werkplekken komt onvoldoende van de grond, verwoordt Jong haar derde grootste zorg. ‘Het blijft in de honderden steken. Dat is extra pijnlijk, omdat het hier over een groep zeer kwetsbare mensen gaat.’ Dat geldt volgens Jong ook rondom de jeugdhulp en de kinderarmoede.

Druk op gemeenten

Een positieve uitschieter vindt Jong dat een toenemend aantal gemeenten een uurtarief voor huishoudelijke hulp conform de cao VVT betaalt. Het tarief dat gemeenten hanteren, varieert van 21 tot 29 euro. 50 gemeenten hanteren een uurtarief van minimaal 25 euro. ‘28 gemeenten zitten daar onder en betalen dus te weinig om kwalitatief goede zorg op basis van de cao te kunnen leveren’, aldus de monitor. ‘Vanuit onder meer het rijk, maar ook door ons, is er druk op gemeente gelegd om fatsoenlijke tarieven te betalen. Je ziet dat steeds meer gemeenten dit doen’, constateert de vicevoorzitter FNV.

Draaideur

Er zijn op veel vlakken verbeteringen nodig in het gemeentelijk sociaal beleid, vindt de FNV. Zo volgt een op de zes gemeenten (16 procent) de uitstroom uit de bijstand niet. Het is daarmee onbekend of de ‘uitstromer via de draaideur van flexwerk weer terugkeert in de uitkering’, aldus de FNV in haar rapport. Een op de vijf gemeenten (21 procent) werkt niet mee aan loonkostensubsidie voor werkgevers. Daarbij sluiten gemeenten een deel van mensen met een arbeidsbeperking uit voor betaald werk, stelt de FNV. Grote problemen heeft de FNV met de behandeling van uitkeringsgerechtigde inwoners. Er worden commerciële bedrijven ingehuurd om algoritmes los te laten op data om uitkeringsfraude op te sporen. ‘Zie bijstandsgerechtigden niet bij voorbaat als verdachten, dat is erg kwetsend en onterecht’, aldus Jong.

Verplichte tegenprestatie

Positief vindt de FNV dat meer dan de helft van de gemeenten voormalige SW-bedrijven inzetten voor de uitvoering van de Participatiewet voor mensen met een arbeidsbeperking. Een kwart van de gemeenten geeft een vast contract aan mensen die beschut werken. De experimenten met minder regels in de bijstand juicht de FNV toe. Een pluspunt vindt de FNV dat steeds minder gemeenten een verplichte tegenprestatie vragen aan mensen die in de bijstand zitten.

Regelarme bijstand

Elke twee jaar toetst de FNV Monitor hoe gemeenten omgaan met mensen met een uitkering of beperking, wat ze doen aan armoedebeleid, hoe ze huishoudelijke zorg of jeugdhulp inkopen en of ze mensen een vaste baan geven. Gemeenten vullen daartoe een vragenlijst in. De FNV geeft op basis daarvan punten, waaruit de beste scorende gemeente naar voren komt. Dit keer zijn er vier gemeenten als beste uit de bus gekomen. Onder meer omdat deze vier - Pekela, Veendam, Werkendam en Alkmaar - het budget voor bestrijding armoede onder kinderen volledig hebben besteed. Pekela geeft daarnaast deelnemers aan beschut werk een vast contract en streeft ernaar om in de eigen organisatie alleen mensen met vaste contracten te hebben. In zowel Pekela als Veendam wordt geëxperimenteerd met regelarme bijstand. Werkendam heeft haar wachttijd voor  schuldhulpverlening nog verder teruggedrongen. Alkmaar heeft vooral haar zaakjes rondom inkomen (zoals een korte wachttijd voor een uitkering en schuldhulpverlening) goed op orde.