Gemeenten draaien weinig aan ‘knoppen’ eigen bijdrage

Gemeenten kunnen op verschillende manieren de hoogte van de eigen bijdrage voor Wmo-voorzieningen verlagen, en daarmee de financiële pijn voor hun inwoners verzachten. Vier op de tien gemeenten voeren hier helemaal geen beleid op. Dat kan een politieke keuze zijn, maar ook onwetendheid. Als gemeenten al iets doen om de eigen bijdrage te verlagen, komt dit vooral ten goede aan minima en nauwelijks aan middeninkomens. Binnen de bestaande eigen bijdrageregeling zijn hiervoor wel instrumenten beschikbaar.

Verlagen uurtarieven

Het verlagen van uurtarieven voor Wmo-maatwerkvoorzieningen is een van de instrumenten om de eigen bijdrage voor inwoners naar beneden bij te stellen. Uit onderzoek van Binnenlands Bestuur en Ieder(in) blijkt dat gemeenten, als ze op de hoogte van eigen bijdrage sturen, dit het meest inzetten. (Hoge) eigen bijdragen leiden tot forse zorgmijding. 33 procent van de gemeenten geeft aan het CAK lagere uurtarieven door, dan waarvoor de gemeente de zorg heeft ingekocht. Het CAK berekent en int voor alle gemeenten de eigen bijdrage voor Wmo-maatwerkvoorzieningen. Sommige gemeenten verlagen de uurtarieven voor alle Wmo-gebruikers, anderen voor specifieke groepen zoals mensen met een inkomen tot 130 procent van de bijstandsnorm en weer anderen voor een deel van de voorzieningen. Zo geven de zes Drechtsteden, voor een deel van de Wmo-voorzieningen, aan het CAK de helft van de kostprijs door.

Kwijtschelden

Gemeenten leggen hier dus financieel op toe. Dat geldt in nog grotere mate voor de kwart van de gemeenten die de eigen bijdrage helemaal kwijtscheldt, voor specifieke groepen of voor voorzieningen. Zo int Eindhoven bijvoorbeeld geen eigen bijdrage voor onder meer woningaanpassingen voor minderjarigen. Culemborg brengt sinds januari voor haar inwoners met een inkomen tot 120 procent van de bijstandsnorm geen eigen bijdrage voor Wmo-voorzieningen in rekening. Een aantal gemeenten − zoals Harlingen, Alkmaar, Apeldoorn en Zoetermeer − zet beide instrumenten in.

Vangnet minima

Bijna alle gemeenten (92 procent) hebben een vangnet voor minima, zoals een aanvullende ziektekostenverzekering voor minima waarin ook vergoeding voor eigen bijdragen is opgenomen, zoals Lelystad en Oldebroek. De koepelorganisatie voor mensen met een beperking en chronisch zieken Ieder(in) en een aantal Kamerfracties waaronder het CDA, SP en GroenLinks maken zich vooral zorgen om de lagere inkomens (boven minimum) tot middeninkomens. Gemeenten hebben ook voor die groepen wettelijke mogelijkheden, maar slechts 21 van de 390 gemeenten maken daar gebruik van, zo blijkt uit bij het CAK opgevraagde gegevens.

Inkomensdrempel verhogen

Naast het verlagen van het uurtarief en/of kwijtschelding van de eigen bijdragen, kunnen gemeenten aan het CAK afwijkende parameters doorgeven, waarmee de maximale periodebijdrage kan worden verlaagd. Het gaat dan bijvoorbeeld om het verlagen van de laagste maximale periodebijdrage. Gemeenten kunnen ook het marginale tarief verlagen of de inkomensdrempel verhogen. Het CAK verduidelijkt het effect daarvan met een voorbeeld. ‘Neem een ouder stel met een AOW, met een inkomen tot 23.374 euro. Het koppel betaalt nu maximaal 27,80 euro per periode van vier weken. In gemeenten die kiezen voor het verhogen van de inkomensdrempel, wordt bij inwoners met een Wmo-voorziening de inkomensdrempel voor de laagste periodebijdrage verhoogd tot bijvoorbeeld 30.000 euro. Een grotere groep inwoners betaalt dan dus de laagste maximale periodebijdrage’, verduidelijkt CAK-woordvoerder Margriet Luttikhuizen. De inkomenscategorieën net boven de laagste inkomens profiteren hiervan. Nijmegen en Stichtse Vecht doen dit.

Middeninkomens

Het marginaal tarief is een percentage dat bepaalt hoe snel de maximale periodebijdrage stijgt naarmate het inkomen omhoog gaat. Het verlagen van dit percentage zorgt ervoor dat de stijging van de eigen bijdrage wordt afgevlakt. Vooral de midden- en hogere inkomens zouden hier financieel baat bij hebben, aldus het CAK. Onder meer Bloemendaal, Eijsden-Margraten en Nieuwegein hebben hier voor gekozen.

Financiële effecten testen

Vier op de tien gemeenten voert geen beleid op de eigen bijdrage Wmo. Naar de reden daarvoor is in het onderzoek niet gevraagd. Via onder meer persoonlijke gesprekken en handleidingen informeert het CAK gemeenten over de mogelijkheden die zij hebben om de eigen bijdrage te verlagen, zo laat Luttikhuizen weten. De effecten van beleid en beleidswijzigingen kunnen gemeenten virtueel testen in de Wmo-monitor van het CAK; een online beleidsinformatiesysteem dat aan alle gemeenten beschikbaar is gesteld en waarmee gemeenten virtueel aan de parameterknoppen kunnen draaien om te zien wat de financiële effecten zijn. Luttikhuizen: ‘Gemeenten kunnen dan direct zien wat een bepaalde maatregelen voor effect heeft op het door de gemeente te ontvangen bedrag uit eigen bijdragen. Zo kunnen zij goede prognoses maken.’

Weinig effect

Het verlagen van uurtarieven heeft volgens het CAK overigens een beperkt effect. ‘Ongeveer tachtig procent van de mensen die van de Wmo gebruik maakt, betaalt zijn maximale periodebijdrage.’ Met de parameters voor het bepalen van de maximale periodebijdrage kan meer effect worden behaald.

Lees meer over het onderzoek in Binnenlansds Bestuur nr.3 van 14 februari.