Wetten en geldpotjes nekken zorg ouderen thuis

De zorg voor ouderen thuis kent een aantal knelpunten. De schotten tussen de drie wetten van waaruit ouderenzorg kan worden geleverd − de Wmo, de Wet langdurige zorg en de Zorgverzekeringswet – is daar een van. De verschillende geldpotjes zijn een ander knelpunt. Zet het belang van de oudere voorop en regel daarna de financiering, adviseert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP).

Praktische oplossing

De landelijke en lokale overheid moeten daarnaast meer verantwoordelijkheid nemen door met praktische oplossingen te komen voor problemen die in de dagelijkse praktijk worden ervaren. De landelijke overheid kan bijvoorbeeld aangeven ‘waar de wet- en regelgeving handelingsruimte biedt om te doen wat voor een cliënt nodig is of duidelijk aangeven wie lokaal regie en eindverantwoordelijkheid heeft voor cliënten’. Dat stelt SCP in haar donderdag verschenen rapport ‘Passende zorg voor ouderen thuis: knelpunten in kaart’.

Te weinig zorg

Ruim 1,2 miljoen 75-plussers wonen zelfstandig thuis. Een deel van hen krijgt geen, te weinig of geen passende zorg op het moment dat ze dat nodig hebben. Neem een oudere die vanuit de Wmo huishoudelijke hulp krijgt, maar eigenlijk woonbegeleiding nodig heeft, zo geeft het SCP als voorbeeld. Diverse knelpunten belemmeren het ontvangen van passende zorg en ondersteuning, constateert het SCP in haar verkennend onderzoek. Deels zijn het stelselproblemen, maar sommige knelpunten liggen ook in de werk- en denkwijzen van zorgorganisaties en professionals.

Door- en afschuiven

De schotten tussen de drie wetten en in de financiering worden onder meer als belemmerend ervaren om passende zorg en ondersteuning te bieden. Ook de grondslag voor zorg – wanneer komt iemand voor de Wlz in aanmerking of moet een beroep op de Wmo worden gedaan – wordt als probleem ervaren. ‘Als mensen beginnende dementie hebben dan is het soms wel heel fijn als je wat individuele begeleiding thuis in kunt zetten’, stelt een specialist ouderengeneeskunde eerste lijn in het rapport. Gemeenten wijzen zo’n Wmo-aanvraag vaak af, omdat de dementerende oudere in een later stadium een beroep op de Wlz zal kunnen doen. ‘Maar dan denk ik: ja, ho, wacht even, we zitten nog in het begintraject en juist als je hier goed opvangt dan voorkom je dat het heel snel achteruit gaat […] en dan bespaar je misschien zelfs wel een heleboel geld zo meteen in de Wlz. Dus laat dat nou gewoon weg: welk schot het dan is of welk potje’, aldus de specialist.

Negeer schotten

‘Door in de uitvoering beter met de schotten om te gaan en samen te zoeken naar de mogelijkheden die het huidige stelsel wél biedt, kan nog veel winst behaald worden’, stelt het SCP. Daarnaast moeten organisaties en individuele hulpverleners het belang van ouderen vooropstellen en de schotten negeren. Regel eerst de hulp die nodig is en daarna de financiering.   

Complexe regels

‘De systeemwereld met wetten, regels, procedures en afspraken wringt vaak met de dagelijkse realiteit waarin ouderen en hun naasten leven’, concludeert het SCP daarnaast. [In een gemeente] ‘hadden ze iets moois ingericht voor de mantelzorgers, een voorziening zodat zij met elkaar in contact waren of minder belast werden. Maar daar mocht niet gebruikgemaakt van worden als je al een ander ding uit de Wmo had. Dat soort moeilijk te begrijpen regels die dan belemmerend werken… Dat geeft wel aan dat de regels wat dat betreft complex zijn en het soms moeilijk maken om zorg waarvan je denkt dat het goed is, in te zetten of georganiseerd te krijgen’, vertelde een medewerker van een toezichthoudende instantie aan het SCP.

Kostenbeheersing

Een tekort aan budget en personeel zijn eveneens een struikelblok om passende en voldoende zorg te kunnen leveren. Gemeenten leggen bij de zorginkoop te veel de nadruk op kostenbeheersing en te weinig op effectiviteit of doelmatigheid, zo tekende het SCP vanuit interviews met betrokkenen op. Gemeenten met tekorten neigen naar bezuinigingen op de Wmo, ziet het SCP. ‘In de Wmo 2015 kunnen de verplichte aanbestedingstrajecten dan een prikkel voor zorg- en welzijnsaanbieders zijn om met een zo krap mogelijke financiering zo veel mogelijk aan gemeenten te willen leveren. Dat kan erg magere contracten opleveren.’

Integrale blik

Alle betrokken partijen −, waaronder gemeenten en de rijksoverheid maar ook de zorgaanbieder en -verleners – kunnen een bijdrage leveren aan de verbetering van de zorg voor thuiswonende kwetsbare ouderen, concludeert het SCP. ‘Zij vormen allen een deel van een grotere keten en kunnen met een (nog sterkere) integrale blik doordenken wat hun aandeel zou kunnen zijn om de zorg en ondersteuning aan kwetsbare ouderen binnen het bestaande stelsel te verbeteren.’