‘Voer een nationaal debat over drugsbeleid’

‘Er moet een nationaal debat komen over het drugsbeleid, want we worstelen er enorm mee’, stelt Hans Boutellier, wetenschappelijk adviseur van het Verwey-Jonker Instituut en emeritus hoogleraar Veiligheid & Veerkracht aan de Vrije Universiteit Amsterdam. ‘Er is nu geen morele helderheid. Dat is belangrijk voor de keuzes in de handhaving.’

Klimaattafels

Boutellier deed zijn oproep tijdens het seminar ‘De Veilige Gemeente: waar liggen burgemeesters wakker van?’ dat vorige week werd gehouden in Den Haag, georganiseerd door het Haags Congres Bureau, en waarbij zowel de beleidsmatige benadering als de praktische aanpak van ondermijning aan bod kwam. Boutellier ziet een systematisch debat, zoals de Klimaattafels, voor zich. ‘Er zijn relatief weinig gezondheidsslachtoffers door drugs, maar intussen hebben we er een ander probleem bijgekregen.’ In een interview in Binnenlands Bestuur in oktober 2018 wees Boutellier er al op dat ondermijning op straat begint. Hij ontwaart nu een tendens dat de politie wegtrekt uit de wijken en noemt dat een serieus probleem. ‘Dat was een schitterende traditie. Er is nu een neiging om prioriteiten anders te trekken. Ik zou de verkeershandhaving wegtrekken. De relatie met burgers is ontzettend belangrijk. De tendens is om de wijkpolitie aan boa’s over te laten, maar ik zie liever de verkeerspolitie weg.’

Integrale wijkenaanpak
Een derde beleidsspoor dat Boutellier noemt is het werken aan de weerbaarheid van wijken. Volgens hem willen mensen namelijk perspectief. ‘Elke disciplinerende maatregel moet daarom gepaard gaan met een sociale maatregel.’ Op de Haagse departementen ziet Boutellier beweging op nieuw buurt- en wijkbeleid en schreef er zelf het essay Weerbare wijken tegen ondermijning over. Hij wijst naar het Nationaal Programma Rotterdam-Zuid. ‘We hebben hier een traditie van stedelijke vernieuwing. Dat eindigde met de Vogelaarwijken. Dat was projectencarrousel. Politie en justitie sloten niet aan op het wijkenbeleid en kozen hun eigen route. Integrale wijkenaanpak is een belangrijk punt. Ik pleit voor een nationaal programma met lokale prioriteitsstelling.’ Dat vraagt om ontwikkeling van een samenwerking van achteruit naar voren, naar de analogie met een voetbalelftal, tot op straatniveau. ‘Burgers, in de voorhoede, wil je vooral in stelling brengen.’ Burgemeesters moeten we niet zien als een verlengstuk van de politie, ‘maar als verantwoordelijke voor de lokale kwaliteit’.

Fixatie op drugs

Bijval voor zijn oproep tot het voeren van een Nationaal Drugsdebat kreeg Boutellier van Bob Hoogenboom, hoogleraar forensic business studies Nyenrode en bijzonder hoogleraar politiestudies en veiligheidsvraagstukken aan de Vrije Universiteit. ‘Ik ben groot voorstander van een Nationaal Drugsdebat. Er is een fixatie op drugs.’ Hij wijst erop dat er veel meer vormen van criminaliteit zijn waar veel minder aandacht voor is, zoals moderne slavernij. ‘Tachtig procent van de recherchecapaciteit gaat naar drugs.’ Hoogenboom wijst verder op corruptie binnen het Openbaar Ministerie. ‘Dat tast het rechtssysteem aan.’ En op het feit dat bij het Team Criminele Inlichtingen mensen op non-actief zijn gesteld. ‘Zelfs daar is de corruptie doorgedrongen, de elite van de politie. Dat is bedreigend voor de rechtstaat. Net als voor een miljoen wat containers doorlaten.’

Politiefunctie steeds opnieuw uitgevonden
Schaalvergroting vindt Hoogenboom dan weer niet bedreigend voor de politiefunctie. ‘Ik zie geen uitholling, maar versterking. De ogen en oren op straat zijn nu boa’s en particuliere meldcentrales.’ Politiebureaus sluiten en er gaat meer aandacht naar opsporing, maar het contact met de burgers verdwijnt daarmee niet. ‘De politiefunctie wordt steeds weer opnieuw uitgevonden. Dat wordt versterkt door een hypersensitief politiek systeem dat meer nadruk legt op de openbare orde.’ Dat vacuüm wordt opgevuld door andere partijen: meer gemengde teams, portofoons voor boa’s, gezamenlijke briefings en politie op achterhand. ‘Opsporing en integriteit zijn ook uitbesteed door het bestuur.’

Wij-zijdenken
Maar Hoogenboom ziet ook dat organisaties in zichzelf gekeerd zijn. ‘Politie staat dan tegenover de boa’s. Waarom dat wij-zijdenken? Hij ziet geen ondernemerschap binnen de politietop. ‘Het is zelfgenoegzaam, men handelt veelal uit wantrouwen. Er heerst voorzichtigheid, men is angstig.’ Het is tijd om daarmee op te houden en jezelf dialoogvaardigheden aan leren. ‘Begrijp je elkaar en kun je met elkaar onderhandelen, dan kijk je verder dan je ego. Kijk dus voorbij de bestuurlijke drukte en investeer in menselijke relaties. Stap over het monopolie-denken heen en omarm de boa’s, afdelingen OOV en de particuliere beveiliging.’

Wickersham-criteria
Een andere aanbeveling van Hoogenboom is om te durven praten over de Wickersham-criteria die de commissie die 90 jaar geleden de Drooglegging in de Verenigde Staten onderzocht heeft opgesteld: is er draagvlak voor een verbod? Heeft handhaving van het verbod onbedoelde effecten? En legt de inspanning teveel beslag op de financiële middelen? Hoogenboom beantwoordt de vragen zelf. Over het draagvlak zegt hij dat drugsgebruik zo wijdverbreid en geaccepteerd is dat bestuurders moeten stoppen met gebruikers te beschuldigen. Verder zegt Hoogenboom dat veel vondsten door de politie toeval zijn en het effect ‘klein bier’. ‘Er is geen begin van een analyse waar al het geld blijft.’

Positieve veiligheid
Hij wijst erop dat om de zoveel jaar heel veel beleid wordt opgetuigd om witwassen aan te pakken. ‘Maar als je kijkt naar de effecten: de top van de Nationale Recherche geeft toe dat ze geen idee hebben waar de geldpotten liggen.’ En wat betreft het beslag op de middelen? ‘Rechtshandhaving is wanordelijk, inefficiënt, verouderd, kostbaar en onderbezet. Bureaucratisering is te ver doorgeschoten, er zijn veel beeldschermridders en er is een operationele leegloop. Verder is er een onverantwoordelijk politiek ‘verwachtingenmanagement’. Hij noemt dat ‘brutale oppervlakkigheid’. ‘Pas op dat beleid niet te repressief wordt en investeer in ‘positieve veiligheid’: meer outreachen naar het sociale domein.’