Vijf jaar ‘3D’: werk aan winkel voor gemeenten én rijk

Gemeenten moeten meer sturingsmogelijkheden krijgen bij de uitvoering van de Wmo 2015, de Jeugdwet en de Participatiewet. Ook is ‘herstelwerk’ nodig rondom financiële en bestuurlijke randvoorwaarden. Ontzorgen en normaliseren moet nu echt het credo van de decentralisaties in het sociaal domein worden.

Aan de bak

Dat zijn drie oplossingsrichtingen om de decentralisaties en de hulp aan inwoners blijvend te borgen, die de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) schetst in haar maandag verschenen essay ‘De staat van het sociaal domein. Terug-, rond- en vooruitkijken’. Zowel het rijk als gemeenten moeten aan de bak om de decentralisaties verder te brengen. Er gaat veel goed, maar er moet ook nog veel worden verbeterd, concludeert de VNG in haar essay.

Fuik

Gemeenten zijn in een soort fuik terecht gekomen, constateert de gemeentekoepel. Gemeenten zouden vanuit de aard van de wetgeving veel manoeuvreerruimte moeten hebben voor de uitvoering van de Wmo 2015, de Jeugdwet en de Participatiewet, maar bij de randvoorwaarden voor de decentralisaties is dat misgegaan. ‘Verantwoordelijkheden enerzijds en inkomsten- en uitgavenbeheer anderzijds behoren normaliter in één hand te liggen. In vaktermen: er moet evenwicht zijn in het ‘beslissen, betalen en genieten’. Is dat niet het geval, dan is een structu­reel financieel vangnet nodig om schommelingen op te vangen. In beide is echter bij de decentralisaties niet voorzien.’ Bij tekorten moeten gemeenten in eigen vlees snijden of ‘telkens weer in onderhandeling treden met het rijk.’

Speelruimte weg

De gemeentelijke speelruimte is ook afgenomen door onder meer rechterlijke uitspraken over resultaatgericht indiceren bij de huishoudelijke hulp en de invoering van het Wmo-abonnementstarief. Maar ook de instroom via medische verwijzers of vanuit het onderwijs naar de jeugdzorg maakt het dat gemeenten aan handen en voeten gebonden zijn. De sturingsmogelijkheden voor gemeenten zijn bij de Participatiewet eveneens beperkt. ‘Van één (vrije) regeling voor de basis van de arbeidsmarkt is nog geen sprake.’

Averechts

De boel niet nu echter niet helemaal op de schop worden genomen, vindt de VNG. Het stoort en frustreert de VNG dat het rijk dat nu wel doet. ‘Het huidige beeld is dat van enerzijds gemeenten die de basis op orde proberen te krijgen en zoekend en tastend werken aan vernieuwing en samenhang in doelstellingen en anderzijds het rijk dat het niet snel genoeg vindt gaan en talloze afzonderlijke actieprogramma’s lanceert met hooggespannen verwachtingen en maatregelen die volgens gemeenten juist averechts werken. Waar gemeenten zich door falende prikkels en randvoorwaarden te weinig toekomen aan inhoudelijke ver­nieuwing en hun energie verliezen aan het systeem, daar manifesteert het rijk zich juist via afzonderlijke programma’s op inhoud waarbij het nalaat zorg te dragen voor een goed werkend randvoorwaardelijk systeem. De rollen zijn precies tegen­overgesteld als ze moeten zijn.’

Regionale samenwerking

Naast kritiek op het rijk, steekt de VNG ook deels de hand in eigen boezem. Gemeenten zijn aan zet om meer dan nu op regionaal samen te werken. Die regionale samenwerking moet echter van onderop komen, en niet vanachter een Haagse tekentafel worden bedacht, tekent de VNG daar meteen bij aan. Ook ligt er wat betreft het terugdringen van administratieve een opgave voor gemeenten. De toename van de administratieve lasten zijn in omvang en impact ‘groter dan we hadden bevroed’, constateert de VNG. ‘Dat inmiddels 25 procent van de gemeentelijke zorgkosten naar coördinatie uitgaat, zal niemand acceptabel vinden.’ Hoog op het gemeentelijk to-do lijstje moet ook normaliseren, of aansluiting bij het gewone leven, komen te staan. Daarvoor is onder meer een maatschappelijke dialoog nodig over wat goede zorg is en wat inwoners van overheden kunnen verwachten. ‘Niet voor elk probleem is de overheid of het door overheid gefi­nancierd aanbod de juiste route.’