‘Stop de subsidieverslaving’

Scholen, omroepverenigingen, voedselbanken, sportverenigingen, verzorgingshuizen en andere maatschappelijke organisaties moeten de ruimte krijgen om geld vanuit andere bronnen dan de overheid te krijgen, vindt Lucas Meijs, hoogleraar vrijwilligerswerk aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, tevens voorzitter van de werkgroep die onlangs het advies Terug naar de basis van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) publiceerde.

‘Het is als met ouders die hun kinderen niet toestaan een bijbaantje te hebben. Die kinderen worden volledig afhankelijk van hun ouders’, constateert Meijs. ‘Het betekent niet dat we alle subsidies van de overheid aan maatschappelijke organisaties moeten afschaffen. We moeten er naar streven dat er meerdere financiële bronnen voor deze organisaties mogelijk worden,’

In zijn recente advies roept de RMO de overheid op om de verantwoordingsdruk van de subsidie-ontvangers te verminderen, strikte verantwoording te beperken tot die organisaties die er een janboel van maken en de mogelijkheden voor private financiering te bevorderen.

De maatschappelijke organisaties moeten zelf verantwoordelijk worden voor hun bestaansrecht, want dat hebben ze in de loop der jaren aan de overheid uitbesteed. ‘Er is een soort verslaving aan de overheid ontstaan: “ik word gesubsidieerd, dus ik besta”. Het nieuwe toverwoord is daarom: “zelf”. Het gaat er om dat de maatschappelijke organisaties zoveel mogelijk zelfstandig worden en zo min mogelijk geld aanpakken van de overheid. Als je een zelfstandige positie hebt, kun je in de samenleving je eigen legitimiteit onderhouden.’

Nadenken

De krappe financiële positie van de overheid dwingt maatschappelijke organisaties na te denken of ze alleen maar de hand moeten blijven ophouden. Meijs: ‘Nederland heeft de grootste civil society ter wereld. We moeten niet vergeten dat al die maatschappelijke organisaties die nu gesubsidieerd worden, voortkomen uit particulier initiatief. Door de pacificatie van de verzuiling is er een arrangement ontstaan waarbij iedereen evenveel krijgt uit de belastingpot. Het onderhouden van contact met de eigen achterban en fondsenwerven, dat heel duur is, bij deze achterban is daardoor minder belangrijk geworden.’

Bestaansrecht

Om scholen, verzorgingshuizen, omroepverenigingen en alle andere maatschappelijke organisaties weer zelf hun bestaansrecht in de samenleving te laten bewijzen, moeten er bij wijze van spreken nicotinepleisters worden geplakt. ‘In subsidierelaties zou de overheid het opbouwen van financiële reserves moeten toelaten’, aldus Meijs. ‘Hoe sneu het ook is voor de cultuursector, je ziet dat door de rigoureuze bezuinigingen van het kabinet er gezocht wordt naar alternatieve mogelijkheden om de continuïteit te waarborgen’, zegt RMO-adviseur Merel Noordman.

Gemeenten, provincies en Rijk doen er ook goed aan om een einde te maken aan de rigide controle- en verantwoordingssystemen. Noordman: ‘Maatschappelijke organisaties moeten de ruimte krijgen om zichzelf te verantwoorden naar de samenleving en de speelruimte krijgen om daarover een discussie te voeren met de samenleving. We moeten af van de reflex van de overheid om de teugels strakker aan te halen als er een organisatie in de fout gaat. Organisaties moeten door de overheid niet strak worden gecontroleerd maar juist aangespoord worden om zichzelf in de eigen omgeving te organiseren en te verantwoorden.’

Een groot risico is er natuurlijk wel voor wethouders, gedeputeerden en ministers als ze de knellende financiële subsidiebanden loslaten en meer ruimte bieden voor het vinden van alternatieve financieringsbronnen. Een zorginstelling, een school of een voetbalvereniging kan failliet gaan en de schuld daarvoor bij het politieke bestuur leggen met alle electorale gevolgen van dien voor de politicus. Meijs: ‘Dit risico speelt vooral voor organisaties die dezelfde soort dienstverlening bieden. Ik zie dat verzorgingshuizen worstelen met de vraag hoe ze onderling van elkaar kunnen verschillen. En je kunt er ook over twisten of basisscholen niet te veel op elkaar lijken.’