Snijden in sociaal domein doet pijn

De ene na de andere gemeente meldt forse gaten in haar begroting. Belangrijkste reden: tekorten op met name de jeugdzorg en de Wmo. De gaten worden gedicht, met onder meer bezuinigingen binnen het sociaal domein. Pijnlijk, vinden de colleges, maar onontkoombaar.  

Versoberen
Minder uren huishoudelijke hulp, versoberen van het pakket Wmo-hulpmiddelen, minder pgb’s verstrekken, versoberen van de opvoedhulp, minder kinderen naar dure jeugdhulp. Het is slechts een greep uit de vele maatregelen die het college van Hoogeveen aan de gemeenteraad voorstelt om het begrotingstekort van 9 miljoen euro te dekken. Ook op andere beleidsterreinen wordt bezuinigd, maar het zwaartepunt ligt op het sociaal domein omdat die de grootste tekorten veroorzaken.

Normaliseren
Het college van Hoogeveen heeft ervoor gekozen om in het sociaal domein niet meer uit te geven dan van het rijk wordt ontvangen. ‘Die keuze doet pijn, maar is onontkoombaar’, benadrukt wethouder Erwin Slomp (Wmo, jeugd, Gemeentebelangen). Duidelijk is dat een omslag in denken nodig is, stellen Slomp en zijn collega-wethouder Jacob van der Heide (financiën, Gemeentebelangen). ‘We denken nu bij hulp in termen als ‘recht hebben op’, maar het leidende principe wordt ‘nodig hebben’. Ook gaan we normaliseren’, aldus Slomp. Als een oudere niet meer zelf voor een warme maaltijd kan zorgen dan zorgt de gemeente ervoor dat ze worden voorzien van een maaltijd, maar de oudere betaalt deze maaltijd en niet de gemeente. Datzelfde geldt voor de opvang van kinderen. Als er gespecialiseerde opvang nodig is, omdat een kind bijvoorbeeld adhd heeft, kan dat worden geregeld. De ouders krijgen niet alle kosten vergoed, alleen de meerkosten ten opzichte van ‘normale’ opvang. ‘Het zijn onpopulaire maatregelen, maar we zitten klem’, stelt Van der Heide.

Afschaling zorg
Hoogeveen is beslist niet de enige gemeenten waar omvangrijke budgettaire problemen zijn vanwege oplopende kosten in het sociaal domein, en dan met name de Wmo en jeugdzorg. De miljoentekorten vliegen je om de oren, en er wordt druk bezuinigd of plannen gemaakt om het mes te zitten in het sociaal domein. Want het extra rijksgeld van een miljard voor de jeugdzorg dat over de jaren 2019, 2020, 2021 wordt uitgesmeerd, is bij lange niet voldoende om de vaak oplopende tekorten te dekken. Versobering van voorzieningen, meer inzetten op preventie, afschaling van zorg, investeren in het voorliggende veld zoals maatschappelijk werk, kritischer kijken naar verwijzingen naar de tweedelijnszorg en ‘normaliseren’ van zorg en ondersteuning zijn veel gebruikte maatregelen om het tij (proberen) te keren.

Geld en tijd nodig
Wethouders hebben grote moeite met de bezuinigingen. ‘We willen eigenlijk geen zaken afbreken die we straks niet meer kunnen herstellen’, stelt de Renkumse wethouder Marinka Mulder, (jeugd)zorg en financiën (PvdA). Het herinrichten van het sociaal domein heeft tijd nodig, benadrukken diverse wethouders. ‘We hebben tijd en geld nodig, in die volgorde’, benadrukt de Hoogeveense wethouder Van der Heide. Wethouder Leon Meijer (jeugdzorg, ChristenUnie) uit Ede en Mulder sluiten zich daar volmondig bij aan.

Stabiliteit gemeentefonds
De invoering van het Wmo-abonnementstarief speelt gemeenten eveneens parten. Sinds januari geldt er voor Wmo-maatwerkvoorzieningen een standaard, inkomensonafhankelijk, tarief van 17,50 euro per vier weken. Dat heeft een aanzuigende werking. Gemeenten snakken daarnaast naar stabiliteit in het gemeentefonds.

Rijk is onverantwoordelijk
‘Vanaf 2015 zijn gemeenten heel druk geweest met de transitie en nu komen we toe aan de daadwerkelijke transformatie. Daarin heb je het rijk nodig als betrouwbare partner ook daar waar het gaat om het accres’, benadrukt wethouder Paters (Twenterand). De tekorten op het sociaal domein kunnen niet (meer) vanuit het accres worden opgevangen. ‘We moeten ook kijken naar de ‘trap-op trap af-systematiek’, vindt hij. Dat adviseert ook de Raad voor het Openbaar Bestuur. De Zoetermeerse wethouder Marc Rosier (financiën, VVD) heeft recent bij de presentatie van de Zoetermeerse begroting 2020 een duidelijk signaal naar het rijk afgegeven; een signaal dat door veel wethouders wordt onderschreven. ‘Terwijl het geld bij het rijk over de plinten klotst, neem het niet de verantwoordelijkheid om gemeenten voldoende geld te geven om belangrijke taken zoals jeugdzorg en Wmo fatsoenlijk uit te voeren. Het kabinet moet echt gaan bewegen.’

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nr. 19 van deze week (inlog)