'Sluiting van cultuuraanbod zorgt voor tweedeling'

De lockdown zorgt voor een maatschappelijke tweedeling op het gebied van culturele vorming, waarschuwt LKCA (het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst ). Dat is zorgelijk, vindt het instituut, omdat cultuur essentieel is voor het welzijn van de samenleving.

Kansenongelijkheid
Tijdens de coronalockdowns heeft een groot deel van het culturele aanbod stilgelegen. 'We hebben heel rigoureus besloten: de cultuuractiviteiten gaan dicht', aldus Marlies Tal, leidinggevende cultuurparticipatie en beleid bij LKCA. Daardoor is een grote groep mensen anderhalf jaar lang minder in aanraking gekomen met kunst en cultuur. Dat heeft de kloof op het gebied van cultuurbeoefening vergroot. Tal: 'Hogeropgeleide en cultuurminnende mensen blijven hun weg wel vinden. Die zoeken het op, staan op mailinglijsten. Maar voor veel kinderen en jongeren in kwetsbare situaties is de school of het buurthuis de enige plek waar ze iets aan cultuur doen. En juist op die plekken heeft het cultuurbeoefening stilgelegen en is de kansenongelijkheid vergroot.'

Participatie
Dat terwijl cultuurbeoefening bij uitstek een middel kan zijn om participatie en welzijn te bevorderen, zegt Tal. 'De vaardigheden die je opdoet via cultuur, die vergroten je kansen om in de samenleving mee te draaien.' Zo helpt cultuurbeoefening om de uitdrukkingsvaardigheid te vergroten, mentale veerkracht te versterken en andere perspectieven te leren kennen. Mensen die culturele activiteiten beoefenen, zijn dan ook meer geneigd om ook op andere manieren te participeren, bijvoorbeeld door middel van sport en vrijwilligerswerk. Bovendien richt één vijfde van alle kunst- en cultuurverenigingen zich specifiek op een maatschappelijke taak, zoals het ontwikkelen van activiteiten voor ouderen, mensen met een beperking of mensen met een laag inkomen. 

Andere keuzes
Voor die positieve effecten van cultuur was in het Nederlandse coronabeleid weinig aandacht, ondanks dat 6,4 miljoen Nederlanders actief aan amateurkunst doen. 'Dat zijn er meer dan de mensen die actief aan beweging doen', aldus Tal. Onze zuiderburen laten zien dat het ook anders kan: 'In Vlaanderen zijn er andere keuzes gemaakt. Daar heeft men gezien: cultuur heb je nodig om lekker in je vel te zitten, en als je lekker in je vel zit, word je minder snel ziek en kun je beter omgaan met moeilijke situaties.'

Verschillen vergroot
In Vlaanderen is ook uitgebreid onderzoek gedaan naar de sociale kloof in cultuurparticipatie. Specifiek werd er gekeken naar de deelname aan online cultuuractiviteiten, en de invloed van de coronacrisis daarop. Het blijkt dat de verschillen tussen opleidingsgroepen wat betreft online deelname aan culturele activiteiten alleen maar groter zijn geworden tijdens de lockdown. Van de hoogstopgeleide groep (met een masterdiploma) maakte vóór de lockdown 62 procent gebruik van het online cultuuraanbod, tegenover 39 procent in de laagstopgeleide groep. Tijdens de lockdown ging het om respectievelijk 80 en 43 procent.

Tweedeling
Hoewel er voor Nederland geen vergelijkbare cijfers beschikbaar zijn, verwacht Tal hier eenzelfde soort effect. Wat wel bekend is, is dat het aantal culturele activiteiten op Nederlandse middelbare scholen in 2020 met 40 procent is gedaald ten opzichte van het jaar daarvoor. Die daling trof sommige scholen harder dan anderen: de ene school zette het culturele aanbod grotendeels stop, de andere riep digitale alternatieven in het leven. Daarin lijkt dus een bepaalde tweedeling te zijn ontstaan. Tal: ‘Spannend is hoe scholen hier dit najaar mee omgaan. Pakken ze de draad weer op of komt de focus op het inhalen van taal en rekenen te liggen?’

Wettelijk kader
Eén van de redenen dat cultuureducatie en amateurkunst zo makkelijk opzij werden gezet gedurende de lockdowns, is dat er voor gemeenten geen wettelijke verplichtingen zijn om daar iets mee te doen. Tal: 'Op de gemeentelijke begroting is de cultuurpost de enige post waar geen wettelijk kader achter zit. Dus als er bezuinigd moet worden, is dit het makkelijkste potje.' Ook daar geven de Belgen een ander voorbeeld. 'In Vlaanderen is het wél wettelijk verankerd. Cultuur wordt als essentieel gezien, niet alleen als een hobby.'

Kapitaal
Tal roept gemeenten daarom op om te blijven investeren in cultuur. Dat er geen wettelijk kader is, zou daarbij geen belemmering mogen zijn. 'Als gemeente wil je dat al je burgers goed kunnen participeren in de samenleving, je wil dat mensen zo min mogelijk zorg nodig hebben, want dat is natuurlijk een grote kostenpost, én je wil een aantrekkelijke gemeente zijn waar mensen graag willen wonen. Op al die drie punten ligt er in cultuur gewoon kapitaal voor het oprapen.'

Zorgvraag
Ook zouden gemeenten vaker de verbinding kunnen leggen tussen cultuur en het sociaal domein. Culturele activiteiten worden nog weinig als zorginterventie ingezet, maar ze kunnen wel degelijk een preventieve werking hebben, aldus Tal. 'De zingeving en levensvreugde is enorm, en de zorgvraag wordt automatisch lager.' Die overweging kunnen gemeenten bijvoorbeeld meenemen in de besteding van de gelden voor het welbevinden van de jeugd in coronatijd, stelt Tal voor. In plaats van het geld direct aan zorg en welzijn uit te geven, kan er ook een deel naar cultuur, natuur of sport gaan.