Samen sparen heeft financiële én sociale functie

Financiële zelfhulpgroepen helpen mensen met een laag inkomen om de grip op hun geld terug te krijgen, en versterken bovendien sociale netwerken. Zogenaamde spaarkringen zouden daarom een waardevolle aanvulling op schulden- en armoedebeleid kunnen zijn, betoogt sociologe Julie-Marthe Lehmann, die onlangs op het onderwerp promoveerde.

Buffer
Wie weinig te besteden heeft, komt vaak niet aan sparen toe. Het Nibud (Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting) raadt iedereen aan om elke maand 10 procent van het netto inkomen opzij te zetten als buffer voor onvoorziene uitgaven, maar constateert ook dat dat bij een aanzienlijke groep mensen niet lukt. 28 procent van de Nederlanders spaart niet. En een vijfde van de huishoudens heeft minder dan duizend euro aan spaargeld.

Gedrag
Of mensen in staat zijn om betalingsproblemen te voorkomen, heeft natuurlijk te maken met de hoogte van het inkomen. Maar nog meer hangt het samen met financieel gedrag, blijkt ook uit onderzoek van het Nibud. Ook met een laag inkomen is het mogelijk om er, met de juiste gewoontes en vaardigheden, een gezonde financiële huishouding op na te houden.

Samen
Sociologe Julie-Marthe Lehmann hield zich voor haar promotieonderzoek bezig met een manier om dat gezonde financiële gedrag te stimuleren. Ze toonde aan: samen sparen is makkelijk dan alleen. Ze volgde in haar onderzoek vijf spaarkringen – kleine groepen mensen die die elkaar ondersteunen in het opzij zetten van geld. De deelnemers kregen niet alleen de grip op hun geld terug, maar ontwikkelden ook waardevolle sociale contacten.

Bindmiddel
'Ik ging er vanuit dat het met name financieel voordeel heeft', vertelt Lehmann, 'maar het blijkt dat het ook juist een sociale kant heeft. En die sociale kant is net zo belangrijk als de financiële kant. Geld werkt als bindmiddel om elkaar te vertrouwen. De deelnemers inspireren elkaar ook buiten dat sparen om. Ze bespreken van alles samen: Hoe bespaar jij? Hoe zou je je bedrijfsidee kunnen ontwikkelen? Wat voor toeslagen heb jij recht op? Waar kun je het goedkoopste of lekkerste brood kopen?'

Spaarkistje
Een spaarkring is in feite een financiële zelfhulpgroep, legt Lehmann uit. Het bestaat uit een groepje mensen dat regelmatig bij elkaar komt – Lehmann raadt wekelijks of tweewekelijks aan – om samen te sparen. 'Iedereen spaart voor zichzelf, de ene kan misschien vijf euro missen, de andere twintig.' De deelnemers nemen dat in cash mee naar de bijeenkomst en stoppen het in hun gezamenlijke spaarkistje. Na negen of twaalf maanden krijgen ze hun gespaarde geld uitgekeerd en kunnen ze hun spaardoel – een vakantie of een nieuwe fiets bijvoorbeeld – realiseren.

Tekst loopt door onder afbeelding

Julie-Marthe Lehmann

Gezelligheid
De spaarders maken met elkaar duidelijke afspraken over de verplichtingen die horen bij deelname aan de spaarkring. Een deel van bijeenkomst heeft een zakelijk karakter met een duidelijke structuur. Dat zorgt voor transparantie en een stok achter de deur om te blijven sparen, aldus Lehmann. Maar daarna is er ook ruimte voor gezelligheid. 'Vooral de vrouwengroepen maken er één groot feest van', vertelt Lehmann, 'met een uitgebreide lunch bijvoorbeeld.'

Participatiesamenleving
De spaarkringen zijn nieuw in Nederland, maar bestaan in andere delen van de wereld al langer. Het is bijvoorbeeld een bekend instrument in de wereld van ontwikkelingshulp. Wat zegt het over de sociale staat van Nederland, dat we armoede-interventies uit ontwikkelingslanden importeren? Volgens Lehmann past het in de tijdsgeest van de participatiesamenleving, waarin de verzorgingsstaat zich terugtrekt en de overheid meer zelfredzaamheid van de burger verwacht. 'Omdat ongelijkheid en armoede gegroeid is en mensen door de ontwikkeling van de participatiesamenleving steeds meer zelf moeten doen, denk ik dat het toegevoegde waarde heeft als mensen weer bij elkaar komen om zelf dingen te regelen.'

Opleider
Lehmann is naast haar werk als onderzoeker ook mede-initiatiefnemer van de stichting Cash2Grow, die optreedt als opleider van spaarkringbegeleiders. De stichting ontving al subsidie van de gemeente Amsterdam en zoekt ook samenwerking met andere gemeenten. Volgens Lehmann kunnen spaarkringen een waardevolle toevoeging vormen op het gemeentelijke schulden- en armoedebeleid.

Gedragsverandering
'Het is voornamelijk interessant als preventie- en nazorginstrument in de schuldenproblematiek', zegt Lehmann. 'Als mensen meer grip op hun geld hebben, kun je schulden voorkomen. En in de nazorg na een schuldhulptraject is het goed om het juiste gedrag te blijven oefenen.' Gemeenten bieden vaak cursussen aan die mensen leren om goed met geld om te gaan, weet Lehmann. 'Maar zo’n cursus blijft vaak bij een cursus. De kennis hebben en het in praktijk brengen, zijn twee verschillende dingen.' Juist bij die tweede stap kan een spaarkring helpen. 'Gedragsverandering komt door telkens met elkaar te oefenen en elkaar te motiveren.'