'Risico’s bij coronasteunregelingen zijn acceptabel'

Bij de opzet van coronasteunmaatregelen zoals de Tozo (voor zelfstandig ondernemers) en de NOW (voor werkgevers) heeft het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid veel aandacht gehad voor de uitvoering daarvan door gemeenten en het UWV. Wel zorgt de focus op uitvoerbaarheid ervoor dat de ruimte voor maatwerk beperkt is. 

Misbruik
Dat stelt de Algemene Rekenkamer in het vandaag verschenen verantwoordingsonderzoek over het ministerie van SZW. Daarin is de Rekenkamer overwegend positief over de uitvoering van coronasteunmaatregelen. De rekenkamer stelt dat de ongekende snelheid waarmee de Tozo (Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers) en de NOW (Tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid) werden opgezet weliswaar het risico op misbruik heeft vergroot, maar dat de minister zich daarover voldoende heeft verantwoord. De rekenkamer deelt ook een compliment uit aan het UWV, die ondanks de coronarichtlijnen en de uitvoering van de NOW, de re-integratiedienstverlening aan gedeeltelijk arbeidsgeschikten grotendeels op peil wist te houden.

Koploper
Het ministerie van SZW was in 2020 koploper wat betreft corona-gerelateerde uitgaven. De totale bestedingen van het ministerie zijn, voornamelijk als gevolg van corona, met ruim een derde toegenomen ten opzichte van 2019. De coronacrisismaatregelen kostte in totaal 16,8 miljard euro (28 procent van de totale uitgaven van SZW), waarvan 13,2 miljard voor de NOW-regeling en 3,2 miljard voor de Tozo.

Geluisterd
'De NOW-regeling en Tozo zijn in enkele weken ontworpen en geïmplementeerd, terwijl daar doorgaans minstens een jaar voor nodig is', schrijft de Algemene Rekenkamer. Dankzij die snelheid is de werkloosheid in 2020 beperkt gebleven, maar het leidde ook tot risico’s voor de kwaliteit van de dienstverlening van UWV en gemeenten. De minister heeft, aldus de rekenkamer, goed geluisterd naar de uitvoerders. De regelingen zijn daarom zo eenvoudig en uitvoerbaar mogelijk vormgegeven. Het gevolg daarvan is dat controles op misbruik en oneigenlijk gebruik vooral achteraf plaatsvinden.

Acceptabel
Daarmee nam de minister risico's die normaal gesproken niet aanvaardbaar zouden zijn. Maar gezien de uitzonderlijke omstandigheden en het feit dat de minister de Tweede Kamer voldoende heeft geïnformeerd over de risico's, vindt de rekenkamer de risico's toch acceptabel. 'De coronacrisis verandert niets aan de wijze waarop wij onderzoeken', verhelderde Arno Visser, president van de Algemene Rekenkamer, in zijn toespraak in de Tweede Kamer. 'Wat onrechtmatig was, blijft onrechtmatig. De crisis geeft context, maar nood breekt niet alle wetten.'

Maatwerk
'De nadruk op de uitvoerbaarheid van de regelingen heeft wel tot gevolg dat er weinig ruimte is voor maatwerk om ondernemers in bijzondere situaties tegemoet te komen', stelt de Algemene Rekenkamer verder. 'Sommige ondernemers vallen daardoor buiten de boot of worden verrast dat zij (veel) geld moeten terugbetalen.' Daarom zou de minister niet alleen de uitvoerbaarheid voorop moeten stellen, maar ook moeten onderzoeken wat er gedaan kan worden in situaties waarin de regeling aantoonbaar onredelijk uitwerkt.

Komende jaren
Omdat de controle op rechtmatigheid van de uitkeringen later plaatsvindt, zouden er in de nabije toekomst nog wel problemen in de verantwoording kunnen opduiken. 'De afwikkeling van de noodmaatregelen kan daardoor de komende jaren nog grote gevolgen hebben voor de controle en verantwoording van de uitgaven door het Ministerie van SZW', aldus de Algemene Rekenkamer.