Oude IJsselstreek verstrekt liever werk dan uitkeringen

In de gemeente Oude IJsselstreek krijgen bijstandsgerechtigden vanaf volgend jaar geen uitkering maar een arbeidsovereenkomst. Althans, als het college het nieuwe plan van de grond krijgt.

Maatschappelijke banen
Het idee klinkt simpel: alle inwoners van de gemeente die vanaf 1 januari 2021 zonder werk zitten en tot de doelgroep van de participatiewet behoren, krijgen geen uitkering meer maar een arbeidsovereenkomst. Het liefst begeleidt de gemeente deze inwoners naar reguliere werkgevers, maar als dat niet lukt, krijgen ze een overeenkomst bij een door de gemeente op te zetten organisatie. Dit zijn banen met 'maatschappelijke toegevoegde waarde' die het college maatschappelijke banen noemt.

Wat bijstandsgerechtigden normaal aan uitkering krijgen, ontvangen ze dan als salaris. Een alleenstaande die recht heeft op een uitkering van 70 procent van het minimumloon, bijvoorbeeld, zou dus in aanmerking komen voor een baan van 0,7 fte.

Tussenstap
Op dit moment ontvangen zo'n zeshonderd inwoners van de gemeente Oude IJsselstreek een uitkering. Wethouder Bert Kuster (zorg en ondersteuning, Lokaal Belang) ziet de bijstand als een 'tussenstap', die op deze manier overgeslagen kan worden. Kuster: 'Bewezen is dat mensen die werken, meedoen aan de samenleving, gezonder zijn, gelukkiger zijn, zich meer gewaardeerd voelen, en daarom minder beroep doen op regelingen. Wij gunnen alle bewoners dat geluk.'

Niet verplicht
Werken in plaats van een uitkering: het doet denken aan twee andere ideeën die, ter linker- en ter rechterzijde, al bestaan. Aan de ene kant de zogenoemde basisbaan, en aan de andere kant de verplichte tegenprestatie. Het plan van de gemeente Oude IJsselstreek lijkt meer op een basisbaan, zegt wethouder Kuster: 'Het is vooral niet verplicht. Maar we gaan wel op zoek naar intrinsieke motivatie bij de inwoner en proberen daarbij aan te sluiten. Ons basisuitgangspunt is dat we vanuit vertrouwen de inwoner tegemoet treden en onze aanpak niet inrichten vanuit wantrouwen, controle en handhaving.’

Gelijkwaardig
De gemeente stelt dat een arbeidscontract zorgt voor een meer gelijkwaardige relatie tussen gemeente en inwoner. Die vergelijking roept vragen op. Inwoners blijven voor hun inkomen afhankelijk van de gemeente, of dat inkomen nu salaris of uitkering wordt genoemd. In hoeverre is dat een gelijkwaardige relatie? Wethouder Kuster erkent dat inwoners die nog niet bij een reguliere werkgever werken afhankelijk blijven van de gemeente. Het gaat hem vooral om een ander soort bejegening: 'Als je een uitkering krijgt, klinkt dat een beetje als het handje ophouden. Als werknemer word je gelijkwaardig behandeld.'

Ontslag
In een normale arbeidsrelatie kunnen mensen ontslag nemen of ontslagen worden. Hoe dat in deze constructie zou werken, is nog niet helemaal duidelijk. Thomas Beke, Programmamanager Sociaal Domein, vertelt: 'Dat is een van de dingen die we aan het uitzoeken zijn. Ons principe is: als je je bij ons meldt voor een uitkering, krijg je een baan en dus een inkomen. Maar als mensen niet kunnen werken, gaan we ze ook niet dwingen om allerlei dingen te doen. We hebben voorbeelden van mensen die maar een uur per dag iets kunnen doen. Dan is dat de toegevoegde waarde, en krijg je van ons dat salaris.'

Geen tussenvorm
Vakbond FNV is er nog niet gerust op dat het plan goed zal uitpakken voor bijstandsgerechtigden. 'Een bijstandsuitkering is in Nederland een recht en geen gunst', liet de vakbond aan de gemeente weten. 'Het simpelweg anders labelen van een bijstandsuitkering in een arbeidsovereenkomst voor hetzelfde inkomensniveau is voor de FNV niet acceptabel.' De vakbond wil dan ook niet meewerken aan een 'tussenvorm' tussen werk en de bijstand, maar is wel bereid mee te werken aan een nieuwe 'cao Participatiewet' voor mensen die vanuit de gemeente gedetacheerd worden.

Verdeelsysteem
Wat het plan precies zou betekenen voor de gemeentefinanciën, moet nog uitgezocht worden. Volgens Thomas Beke kunnen de salarissen voor de maatschappelijke banen betaald worden vanuit de BUIG gelden, het budget dat normaal gesproken bestemd is voor uitkeringen. 'Maar de problematiek zit in het verdeelsysteem van de algemene uitkering: afhankelijk van hoeveel mensen je als gemeente in de bijstand hebt, wordt je door het rijk gecompenseerd.' En als het plan van de gemeente doorgaat, dan heeft Oude IJsselstreek vanaf 2021 nul inwoners in de bijstand.

Ministerie
Dat is een van de zaken waarover de gemeente nog overeenstemming moet vinden met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). Het plan vraagt om een nieuwe vorm van beleidsvrijheid. Beke: 'We proberen twee regimes, het arbeidsrecht en de Participatiewet, bij elkaar te brengen. Hoe krijg je dat op elkaar geplakt? Daarvoor willen we gesprekken voeren met het ministerie.' Daarnaast wordt ook contact gezocht met andere belanghebbenden zoals werkgevers en vakbonden. Draagvlak bij de gemeenteraad is er volgens wethouder Kuster al wel.