‘Omgekeerde toets’ kijkt naar doel van wet

Maatwerk leveren zonder willekeur, en recht doen aan de geest van wet- en regelgeving. Dat is wat ‘De omgekeerde toets’ beoogt, een methodiek voor professionals in het sociale domein.

Doe het zelf
De door kennisorganisatie Stimulansz ontwikkelde werkwijze is aan de hand van praktijkgevallen uitgelegd in een ‘doe het zelf’-boekje’. De stapsgewijze methodiek vraagt om anders omgaan met wet- en regelgeving, zegt Evelien Meester, teammanager juridische facilitering en vakbekwaamheid bij Stimulansz, specialist Participatiewet en een van de ontwikkelaars van de methode. Eerst kijken wat het beoogde effect van een maatregel, besluit of ondersteuning is, en dan wat er kan en mag.
 

Geen doel op zichzelf

De toets begint met onderzoeken wat nodig is, en of oplossingen matchen met de ‘grondwaarden’ van de wet. ‘Met grondwaarde bedoelen we de reden dat de wet is geschreven’ aldus Meester. ‘De artikelen uit die wet zijn de instrumenten waarmee dat doel bereikt kan worden, in plaats van doel op zichzelf’. Mogelijke effecten van een besluit worden meegewogen. Pas als die helder zijn, komt de juridische toets. ‘De stap die altijd als eerste kwam, komt nu als laatste, vandaar omgekeerde toets’. De methode maakt volgens haar maatwerk mogelijk zonder willekeur, is toetsbaar in bezwaar en beroep en in lijn met de intenties van de wetgever.
 

Werkprocessen

Volgens Meester lopen beleidsmedewerkers of uitvoerende professionals met grote regelmaat tegen (vermeende) grenzen aan. Die kunnen financieel zijn, voortkomen uit wet- en regelgeving, protocollen of (organisatie)cultuur. ‘Vaak zitten de belemmeringen in de werkprocessen en niet in de wetgeving’, is haar ervaring. Ze klagen volgens haar dat sommige bepalingen van de Participatiewet, de Wmo 2015, de Jeugdwet en de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, op gespannen voet met elkaar staan, of in ieder geval lijken te staan. ‘Door goed naar de grondwaarden van wetten in het sociale domein te kijken, blijkt vaak dat je niet in de knoei hoeft te komen met tegenstrijdigheden’, aldus Meester. ‘De wet biedt meer mogelijkheden dan je denkt, als je weet aan welke knoppen je moet draaien. Dat maakt integraal werken veel eenvoudiger’.
 

Normen en waarden

Normen en waarden van medewerkers blijken in de praktijk ook vaak obstakels voor maatwerk, zegt Meester. Ze laten zich lastig uitschakelen. ‘Als er een burger is met een probleem zegt de een ‘eigen schuld’, een ander oordeelt dat een burger weliswaar in de fout is gegaan, maar een kans verdient omdat hij het in de toekomst anders wil doen. Door over zulke gevallen en je eigen normen en waarden in gesprek te gaan, kunnen gedeelde normen en waarden tot stand komen’. Het gesprek dient naar haar idee niet uitsluitend door uitvoerend medewerkers gevoerd te worden, maar ook door de degenen die het beleid uitwerken en daarvóór al door de politiek, benadrukt ze.
 

Geen blauwdruk

In tientallen gemeenten zijn inmiddels medewerkers getraind in het omgekeerd toetsen, en worden de uitgangspunten ‘in meerdere of mindere mate’ toegepast. Meester: ‘Waar sommige gemeenten strak volgens de kaders opereren, zoeken andere gemeenten juist de randjes op’. De omgekeerde toets levert gemeenten dus geenszins een blauwdruk: ‘Waar de een meer op het geld moet letten, stelt de ander meer de belangen van de burger centraal’.  
 

Transitiecommissie

Het boekje van Stimulansz is een antwoord op een ander casusboekje, de publicatie ‘Mogelijk maken wat nodig is’ van de Transitiecommissie Sociaal Domein, met dilemma’s uit de dagelijkse praktijk van medewerkers van wijkteams en sociale diensten. De commissie riep op belemmeringen in lokale regelgeving of administratieve obstakels te elimineren. Maar oplossingen bij de beschreven casussen stonden niet in het boekje. Die handschoen heeft Stimulansz opgepakt. ‘Bij iedere casus staat een oplossing, die direct kan worden toegepast’, zegt Meester.