Ombudsman: ‘Het lijkt nu alsof niemand de regie heeft’

De overheid raakt voor de burgers uit zicht, concludeert Nationale ombudsman Reinier van Zutphen. Decentralisaties brachten de overheid dichterbij de burger, maar veel wordt weggeorganiseerd. En een faillissement bij een Wmo-leverancier legt bloot dat het ontwikkelde systeem niet heel erg robuust is. Maar Van Zutphen wil niet al te hard zijn voor gemeenten: 'Die staan bijna voor een onmogelijke opgave.'

Overheid uit zicht

‘Door decentralisaties en het uitbesteden van taken aan marktpartijen wordt het voor mensen steeds complexer’, staat in het jaarverslag. Hoewel ombudsman Van Zutphen enthousiast is over de decentralisaties, ziet hij dat veel dingen weg worden georganiseerd, bijvoorbeeld via gemeenschappelijke regelingen en uitbestedingen.

Niet de noodzakelijke ondersteuning

'Bij de decentralisaties is veel meer gebeurd een overheveling van het rijk naar de gemeente’, zegt van Zutphen. De overheid raakt zo voor de burger weer steeds verder uit zicht. ‘Voor de burger is het niet altijd makkelijk te weten waar die moet zijn.’ Zo gaat het volgens de ombudsman bijvoorbeeld bij beschut werk, schuldhulp, de Participatiewet en de Jeugdwet. ‘We zien in de klachtenpraktijk dat mensen de noodzakelijke ondersteuning niet hebben.’

Problematische schulden

Momenteel ligt het voorstel voor de wijziging van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, dat gaat over de uitwisseling van persoonsgegevens van burgers met problematische schulden, bij de Eerste Kamer. De ombudsman uit zich in het jaarverslag positief over het voorstel, maar hij heeft een aantal voorstellen gedaan aan staatssecretaris Van Ark (Sociale Zaken, VVD): er moet een termijn komen voor het informeren van mensen over het delen van gegevens, mensen moeten op verzoek binnen twee weken een schuldoverzicht krijgen, en instanties moeten binnen twee weken reageren op een voorstel voor een minnelijke schuldregeling.

Schuldhulp in coronatijd

‘We hebben van de staatssecretaris gehoord dat die voorstellen worden uitgevoerd’, zegt Van Zutphen. ‘Straks gaan we kijken hoe die in de wet terugkomen, en bij de uitvoering zullen we natuurlijk letten op hoe die uitvoering gebeurt. Schuldhulp is van groot belang en zeker in coronatijd, wanneer mensen zich op overheidsfinanciën beroepen, wordt het steeds belangrijker.’

Klachten over Wmo-hulpmiddelen

‘Al geruime tijd ontvangt de Nationale ombudsman klachten en signalen van mensen over de kwaliteit bij levering, reparatie en vervanging van Wmo-hulpmiddelen’, staat in het jaarverslag. ‘De ombudsman heeft gemeenten gevraagd om hun verantwoordelijkheid hierin te nemen.’ De klachten komen met name uit gemeenten waar een hulpmiddelenleverancier, met een groot aandeel in de markt, failliet is verklaard.

Geen robuust systeem

Hoe kunnen gemeenten hun verantwoordelijkheid nemen wat betreft de Wmo-hulpmiddelen? ‘Wij willen niet al te hard hakken op gemeenten, want die staan bijna voor een onmogelijke opgave. Zij moeten ervoor zorgen dat een ander bedrijf, tussenpersoon of leverancier de middelen toch gaat leveren. Daar komen ook een aantal privaatrechtelijke problemen bij kijken, want het gaat om contracten. Terugkijkend is het ontwikkelde systeem niet heel erg robuust want er hoeft maar iets te gebeuren waardoor allerlei mensen verstoken raken. Het lijkt nu alsof niemand meer de regie heeft. Zo komt de burger heel snel tussen wal en schip.’

Alert zijn in coronatijden

Van Zutphen waarschuwt voor de invloed die het coronavirus kan hebben op de invoering van het nieuwe vaste Wmo-abonnementstarief. Die werd gefaseerd ingevoerd, maar vanwege het coronavirus hoeven mensen in ieder geval in april en mei geen eigen bijdrage te betalen. ‘Op zichzelf ziet de gefaseerde invoering er heel verstandig uit, maar ik verwacht dat mensen de komende maanden niet meer weten over welke periode ze moeten betalen. Daar moeten we heel alert op zijn.’

Zelf dingen doen

Tot slot wil Van Zutphen ingaan op de titel van het jaarverslag: ‘Regel regie!’ De ombudsman vindt dat de overheid mensen in staat moet stellen zelf die regie te nemen. ‘Mensen willen heel graag zelf dingen doen. De overheid moet de eigen regie goed regelen, maar vanuit onze functie zeggen we dat de burger de regie zélf moet kunnen krijgen.’