Nieuwe wet moet einde maken aan 'boodschappenboete'

De menselijke maat moet terug in de bijstand, vinden zes partijen die samen een meerderheid in de Tweede Kamer hebben. Het initiatiefvoorstel dat de partijen dinsdag publiceren, geeft gemeenten meer beslissingsruimte over terugvorderingen in de bijstand. Dat moet voorkomen dat kleine foutjes leiden tot onredelijke sancties en schrijnende situaties, zoals bij de zogenaamde 'boodschappenaffaire'.

Terugvorderen moet
Eind vorig jaar kwam een rechtszaak aan het licht waaruit bleek dat de gemeente Wijdemeren zo'n 7.000 euro had teruggevorderd op de bijstandsuitkering van een inwoner. De reden was dat de bijstandsontvanger regelmatig boodschappen van haar moeder kreeg en de gemeente daarover bovendien niet had ingelicht. In zulke gevallen schrijft de wet voor dat de gemeente een deel van de bijstand moet terugvorderen en een boete moet opleggen.

Zelf beslissen
Als het aan de ChristenUnie, D66, CDA, GroenLinks, SP en PvdA ligt, mogen gemeenten in de toekomst zelf beslissen of ze de terugvordering en de boete wel of niet opleggen. Een wetsvoorstel met die strekking wordt op dinsdag gepubliceerd ter consultatie. De wet werd opgesteld als directe reactie op de zogenaamde 'boodschappenaffaire' in Wijdemeren. In de nasleep van die zaak bleek dat de casus geen opzichzelfstaand incident was. Verschillende Kamerfracties kwamen al snel met voorstellen om de wetgeving aan te passen.

Vergissing
Het huidige voorstel richt zich op schendingen van de inlichtingenplicht: de plicht die bijstandsgerechtigden hebben om de gemeente op de hoogte te houden van veranderingen in hun financiële situatie. Op dit moment leidt een schending van de inlichtingenplicht automatisch tot een boete en herberekening van de bijstandsuitkering. Dat geldt ook wanneer het een kleine vergissing betreft of wanneer de sanctie ongewenste gevolgen heeft, zoals oplopende schulden (wat weer kan leiden tot hogere kosten voor de schuldhulpverlening). De nieuwe wet geeft de gemeente de 'discretionaire bevoegdheid' om te bepalen of een boete en een terugvordering redelijk is.

Vrijstelling
Vorige week nam de Tweede Kamer al een motie aan (van de SP, ChristenUnie, PvdA en GroenLinks) die de ruimte voor giften in de bijstand voor alle gemeenten vaststelt op 1200 euro per jaar. Dat betekent dat bijstandsgerechtigden giften tot dat bedrag niet hoeven te melden aan de gemeente. Die giften kunnen dus ook niet leiden tot een boete of een terugvordering. Tot nu toe is het nog aan elke gemeente zelf om te bepalen hoeveel ruimte er wordt toegestaan voor giften. Zo besloot de gemeente Heerenveen onlangs, ook daar na ophef over een casus rondom boodschappen, tot een vrijstelling van 1200 euro per jaar. 

Verkiezingen
De zes partijen die het wetsvoorstel indienen, hebben op dit moment een meerderheid in de Tweede Kamer, maar de wet wordt pas na de verkiezingen door het parlement behandeld. Of er dan nog steeds een Kamermeerderheid achter het voorstel staat, hangt dus van de samenstelling van de nieuwe Tweede Kamer af.