Minder geld leidt tot veel bezwaarschriften

Veruit de meeste bezwaarschriften die binnen het sociaal domein bij gemeenten worden ingediend, gaan over de Participatiewet. Belangrijkste oorzaak: beslissingen raken de mensen direct in hun portemonnee.

Conflict-opwekkend

Dat blijkt uit onderzoek door Binnenlands Bestuur naar bezwaarschriften in (met name) het sociaal domein, waaraan 46 van de 65 benaderde gemeenten hebben meegedaan. Kijkend naar de Participatiewet, de Wmo 2015 en de Jeugdwet, ging in 2015 83 procent van het totaal aantal ingediende bezwaarschriften over de Participatiewet, 16 procent over de Wmo en 1 procent over de Jeugdwet. In 2016 en 2017 steeg het aandeel bezwaarschriften over de Participatiewet naar respectievelijk 85 en 89 procent. ‘Ik zie een correlatie tussen de repressieve wetgeving en het aantal bezwaarschriften’, stelt Gijsbert Vonk, hoogleraar socialezekerheidsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen. Gemeenten zijn verplicht bij overtreding van de regels, boetes op te leggen of een deel van het uitkeringsbedrag terug te vorderen. ‘Een sanctie en een boete is altijd conflict-opwekkend en het raakt mensen direct in hun portemonnee.’

Strenge eisen

Navraag bij een aantal aan het onderzoek deelnemende gemeenten bevestigt dit beeld. ‘Als sprake is van terugvordering, leidt dat een-op-een tot een bezwaarschrift’, laat een woordvoerder van de gemeente Almelo weten. ‘De eisen voor recht op bijstand zijn streng en dat heeft bezwaren tot gevolg’, stelt ook de woordvoerder van de gemeente Enschede. ‘Er is meestal een (groot) financieel belang bij bezwaarmakers, wat de kans op een bezwaarschrift groter maakt’, aldus een woordvoerder van Almere. ‘Het gaat immers vaak om afwijzing van een aanvraag levensonderhoud (uitkering) of afwijzing van bijzondere bijstand. Maar bijvoorbeeld ook om opgelegde maatregelen - bijvoorbeeld korten van één maand uitkering -, terugvorderingen van de uitkering (soms van tienduizenden euro’s), opgelegde boetes, et cetera.’

Veel beschikkingen

Almere tekent daarnaast aan dat er rondom de Participatiewet veel beschikkingen zijn waartegen bezwaar kan worden gemaakt. ‘In Almere zijn dat er ongeveer 70.000 per jaar. Verhoudingsgewijs ontvang je dan ook in absolute aantallen meer bezwaarschriften’, aldus een woordvoerder van de gemeente. ‘Tot slot geldt voor een groot deel van ons klantenbestand dat ze veelal zonder kosten geholpen kunnen worden door een rechtsbijstandverlener (advocaat). Het is daarmee ook laagdrempeliger om met behulp van een professional bezwaar te maken.’

Standaard korting

Vaak wordt standaard een korting van drie maanden opgelegd als iemand bijvoorbeeld onvoldoende solliciteert of zich niet wil laten scholen, weet Vonk. ‘Als je als de bijstandsgerechtigde wilt dat die korting wordt verlaagd, dan moet je laten zien dat je inmiddels je leven hebt verbeterd. Ik vermoed dat dit een hoop bezwaarschriften heeft opgeleverd.’

Nuances in boeteregeling

Ook jurisprudentie heeft tot veel bezwaarschriften geleid, vermoedt Vonk. Uitspraken van rechters hebben geleid tot nuances in de boeteregeling. ‘Bij het opleggen van boetes moet goed worden gekeken of iemand opzettelijk gefraudeerd heeft, of per ongeluk in technische zin iets niet tijdig of snel genoeg heeft meegedeeld, zonder dat hij beseft dat hij daarmee de boel loopt te tillen. Als het niet bewust gebeurt, dan moet je als gemeente de boete aanzienlijk matigen’, aldus Vonk. ‘Standaard boetes en terugvordering mogen niet zonder meer worden opgelegd, maar moeten afhankelijk zijn van de mate van verwijtbaarheid of opzetgehalte.’ Ook zijn er nuances aangebracht in de duur van een sanctie, weet Vonk. ‘Die matigingen hebben ertoe geleid dat het als het ware loont om elke beslissing op het gebied van boetes te betwisten. Als je een besluit goed betwist, heb je altijd kans dat je er wat uithaalt ook.’