‘Mantelzorg-uitspraak’ van belang voor alle gemeenten

De recente uitspraak van de Centrale Raad van Beroep (CRvB) rondom afdwingbare mantelzorg is net zo’n belangrijke uitspraak als die over de huishoudelijke hulp van medio mei vorig jaar. Gemeenten die, net zoals Etten-Leur, te veel van mantelzorgers verwachten, weten wat hun te doen staat. Familie of vrienden kunnen nooit worden verplicht kosteloos hulp en ondersteuning te bieden. Gemeenten moeten de benodigde ondersteuning via een maatwerkvoorziening leveren. 

Onbetaald

Dat stelt advocaat Matthijs Vermaat (Van der Woude De Graaf Advocaten) in reactie op de uitspraak van de hoogste bestuursrechter in een zaak die een inwoonster uit Etten-Leur tegen de gemeente had aangespannen. Het persoonsgeboden budget (pgb) die de vrouw onder de oude Wmo kreeg, en waarmee ze haar (uitwonende) dochter betaalde om huishoudelijke hulp te verrichten, werd onder de Wmo 2015 ingetrokken. De gemeente stelde dat de dochter het huishouden van haar moeder onbetaald moest doen. De CRvB heeft daar vorige week een streep doorgezet. Etten-Leur moet de vrouw weer een pgb geven. Etten-Leur betreurt de uitspraak. In de optiek van de gemeente is de Wmo als 'uiterst vangnet' bedoeld en vreest dat de zorg onbetaalbaar wordt als minder beroep op mantelzorgers kan worden gedaan.  

Memorie van Toelichting

De gemeente had het kunnen weten dat mantelzorgers niet verplicht mogen worden om onbetaald hulp te verlenen, meent Vermaat. En met Etten-Leur nog meer gemeenten. Alleen al zijn kantoor heeft een tiental soortgelijke zaken onder handen, waarbij gemeenten geen maatwerkvoorziening (al dan niet in de vorm van een pgb of zorg in natura) willen verstrekken omdat zij vinden dat mantelzorgers dat moeten doen. ‘Het probleem is dat gemeenten met het concept-wetsvoorstel aan de slag zijn gegaan. Daarin stond dat gemeenten eerst heel goed moesten kijken welke hulp en/of ondersteuning de sociale omgeving zou kunnen bieden. Pas als dat sociale netwerk, na stevig aandringen door de gemeente, de hulp écht niet kon of wilde bieden, moest de gemeente voor die hulp en ondersteuning zorgen. In de Memorie van Toelichting staat echter dat als een dochter of buurman weigert om mantelzorg te verlenen, de gemeenten een maatwerkvoorziening moet bieden. Het aanvankelijk wetsvoorstel ging met andere woorden verder in wat van de sociale omgeving kan worden verwacht, dan hetgeen uiteindelijk wet is geworden.’ Hulp weigeren, zoals in geval van Etten-Leur, mag in ieder geval nooit.

Betreuren

De gemeente Etten-Leur denkt er anders over en betreurt de uitspraak van de CRvB. ‘Volgens ons komt deze uitspraak namelijk niet overeen met de uitgangspunten van de Wmo 2015’, aldus wethouder Jean Pierre Schouw. ‘Bij de Wmo 2015 is het eigen netwerk en de eigen verantwoordelijkheid namelijk – nog meer dan voorheen – bij inwoners zelf komen te liggen. We kijken nu eerst naar wat iemand wél kan; zelf of met hulp van mensen om de persoon heen. Zo krijgen mensen alleen ondersteuning of zorg die écht nodig is. Want de langdurige zorg is bedoeld voor mensen die het niet zelf kunnen regelen. Voor mensen die in hun eigen netwerk geen enkele mogelijkheid hebben, is de Wmo een uiterst vangnet. Alleen als we het op deze manier regelen, blijft voor kwetsbare mensen de zorg toegankelijk en betaalbaar.’

Zorg onbetaalbaar

De gemeente vindt dat zij met de uitspraak van de CRvB in haar beleidsvrijheid wordt beknot én vreest dat de zorg onbetaalbaar wordt. ‘Er wordt ondersteuning ingezet, daar waar het echt nodig is en als er dus geen andere oplossingen aanwezig zijn. Het is een samenwerking tussen (ondersteuning vanuit) het sociaal netwerk en de gemeente. Dit uitgangspunt blijft ongewijzigd ondanks de uitspraak van de CrvB, maar de gemeente wordt in de uitvoering hiervan nu wel meer beperkt’, aldus Schouw. ‘In deze situatie is dus iemand in het sociale netwerk aanwezig die de ondersteuning kan bieden, maar dit alleen wil uitvoeren als ervoor wordt betaald. Dit kan financiële consequenties hebben voor de gemeente. Op die manier wordt de zorg onbetaalbaar met als gevolg dat de gemeente niet de ondersteuning in kan zetten daar waar het echt nodig is.’ 

Tandeloze tijger

De beleidsvrijheid van gemeenten wordt met deze uitspraak niet beknot, vindt advocaat Vermaat. ‘De wet is duidelijk en gemeenten hebben zich aan de wet te houden.’ De Wmo 2015 hinkt wel op twee gedachten, voegt hij daaraan toe, en dat maakt het voor gemeenten weer lastig. ‘De wetgever stelt aan een kant dat we af moeten van de gedachte dat iedereen automatisch altijd alle zorg krijgt die hij zegt nodig te hebben en verwacht dat de sociale omgeving meer hulp en ondersteuning gaat bieden. Aan de andere kant stelt de wetgever dat die – kosteloze – mantelzorg niet afdwingbaar is. Zo wordt de wet een tandeloze tijger.’

Principiële uitspraak

De CRvB heeft met de recente uitspraak over de mantelzorg een tweede belangrijke piketpaal voor de uitvoering van de Wmo 2015 geslagen. In mei vorig jaar oordeelde de CRvB dat huishoudelijke hulp een prestatie is die onder de Wmo 2015 valt. Gemeenten hadden reikhalzend naar deze uitspraak van de hoogste bestuursrechter uitgekeken omdat tot die tijd rechters tegenstrijdige vonnissen uitspraken. Na de principiële uitspraak van de CRvB was duidelijk dat veel gemeenten hun huishoudelijke hulpbeleid in meer of mindere mate moeten aanpassen. Lang niet alle gemeenten hebben dat gedaan, zo bleek eind vorig jaar uit een inventarisatie van Binnenlands Bestuur.