Kabinet moet gemeenten voorschot geven op Wmo en jeugd

Het rijk moet gemeenten in 2020 een voorschot van 350 miljoen euro geven op de jeugdzorg en Wmo. Dit voorschot verrekenen de gemeenten vanaf 2024, uitgesmeerd over vijf jaar, afhankelijk van de uitkomsten van lopende onderzoeken naar de toereikendheid van de huidige rijksbudgetten. ‘Den Haag’ kan er ook voor kiezen om 400 miljoen euro van het toekomstig accres in 2020 uit te betalen.

Minder bezuinigen

Deze voorstellen heeft het college van Hellendoorn aan de Tweede Kamer gedaan. Als gemeenten een voorschot krijgen, hoeven zij komend jaar minder te bezuinigen of minder de lasten te verhogen. ‘We hebben nu hulp nodig en niet pas over een half jaar’, aldus wethouder financiën Jelle Beintema (CDA). Hellendoorn ziet zich bijvoorbeeld genoodzaakt de ozb met 25 procent te verhogen, bovenop de twintig procent aan ombuigingen die de gemeente in het sociaal domein moet realiseren. De Tweede Kamer heeft het kabinet eind vorige week via een motie opgedragen om in de Voorjaarsnota 2020 de gevolgen van de onderuitputting van rijksuitgaven voor het accres in 2020 te corrigeren.

Acute nood

De nood is bij gemeenten hoog en acuut, aldus het college van Hellendoorn in zijn brandbrief dat op verzoek van de Hellendoornse gemeenteraad naar Den Haag is gestuurd. Naast de tekorten op het sociaal domein hebben gemeenten last van de ‘trap op, trap af-systematiek’, waardoor gemeenten minder geld krijgen als het rijk minder geld uitgeeft dan gepland. Ook daar moet aan worden gesleuteld, stelt Hellendoorn. In zijn brief doet het college drie voorstellen om de nood te ledigen. Als het rijk daaraan tegemoetkomt, kunnen gemeenten in januari nog besluiten nemen om ‘pijnlijke bezuinigingsmaatregelen uit de begroting 2020 terug te draaien’, aldus Beintema. Ook de begrote ozb-verhogingen kan dan worden verlaagd.  

Reëel

Het eerste voorstel is het uitbetalen van een voorschot aan gemeenten van 350 miljoen euro. ‘Eerdere onderzoeken tonen aan dat het verschil tussen de rijksbijdrage en kosten voor Wmo en jeugdzorg circa 1 miljard is. Een voorschot van een klein deel daarvan, namelijk 350 miljoen euro, vinden wij reëel’, aldus het college in zijn brief. Afhankelijk van de nu lopende onderzoeken naar onder meer de volumegroei in de jeugdzorg, en het kabinetsbesluit om op basis daarvan al dan niet extra geld aan gemeenten ter beschikking te stellen, betalen gemeenten dat voorschot vanaf 2024 uitgesmeerd over vijf jaar terug. Hellendoorn kiest voor terugbetalen vanaf 2024 zodat gemeenten tijd hebben de nodige beleidsaanpassingen door te voeren om die 70 miljoen euro te kunnen terugbetalen.

Accres naar voren

Een tweede idee is om 400 miljoen euro van het toekomstig accres naar voren te halen en in 2020 aan gemeenten uit te betalen. ‘Daarmee verruimen we de financiële positie van gemeenten waar de druk het hoogst is, namelijk op de korte termijn’, aldus de brief van het Hellendoornse college. Ook als hiervoor wordt gekozen, betalen gemeenten dit bedrag vanaf 2024 verspreid over vijf jaar terug. Het derde plan is het stabiliseren van het accres, door invoering van een bandbreedte. Hellendoorn denkt daarbij aan een bovengrens van 150 miljoen euro en aan een ondergrens van 300 miljoen euro. Gemeenten krijgen pas extra geld als het accres 150 miljoen euro zou stijgen. Verlaging van het accres mag pas worden doorgevoerd als minder rijksuitgaven een verlaging van het accres van 300 miljoen euro zou betekenen.

Corrigeren onderuitputting

De Tweede Kamer heeft voor het kerstreces unaniem een motie van het CDA en ChristenUnie aangenomen, waarin het kabinet wordt opgedragen met de voorjaarsnota 2020 meer stabiliteit in het gemeentefonds te brengen. De gevolgen van de onderuitputting van rijksuitgaven voor het accres moeten in 2020 worden gecorrigeerd. Daarbij moet de keuze worden gemaakt tussen vier varianten die minister Knops (Binnenlandse Zaken), eveneens net voor het reces, naar de Kamer heeft gestuurd. Verschuiving van de kasschuif, zoals Hellendoorn in optie twee heeft geopperd, is ook een van de vier opties waaraan de minister denkt.