‘Ik begrijp die boze Nederlander’

Een ‘beschavingsoffensief’ moet verdere verloedering van kwetsbare wijken voorkomen, aldus de
Arnhemse burgemeester Ahmed Marcouch (50) in zijn nieuwjaarsspeech. In een interview licht hij zijn oproep toe. ‘Geef mensen een perspectief op een beter leven.’ 

‘Wat Nederland nodig heeft, is een beschavingsoffensief’, zei u.
‘Ja, en daar hoort bij dat we oog moeten hebben voor de mensen in de wijken waar die mentaliteit overheerst. Straten waar ‘hufters’ denken de baas te zijn. Ook daar moet het offensief zijn. We moeten de norm stellen, staan naast mensen die onder overlast en misdaad lijden. Met corporaties, politie, justitie, gemeente en zorgaanbieders een vuist maken om te voorkomen dat je concentraties van probleemveroorzakers krijgt en het woongenot van omwonenden wordt aangetast, want bij een opeenstapeling van zulke situaties, verliezen mensen uiteindelijk het vertrouwen in de overheid. Dat is een grote zorg.’

Een beschavingsoffensief klinkt heel groot. Wat is uw definitie van beschaving?
‘In een rijk land als Nederland moeten we zorgen dat ieder kind in elke wijk in een goede omgeving kan opgroeien. Enerzijds waarborg je de veiligheid en sta je niet toe dat criminelen ongestraft met hun uit misdaad verworven rijkdom pronken en de baas op straat zijn. Anderzijds moet je ervoor zorgen dat de kwaliteit van wonen voldoet aan het Nederlandse gemiddelde. Als we in die wijken mensen laten wonen die in de problemen zitten, of overlast veroorzaken, en de buren vragen dat te verdragen, moeten we hen daarbij helpen met extra inzet. Corporaties huisvesten deze mensen vaak in ‘zwakke’ wijken. Als je dat van een wijk vraagt, moet je er iets tegenover zetten. Maak duidelijk welke zorgverlener bereikbaar is als het misgaat en dat die zich ook verantwoordelijk voelt voor klanten buiten de instelling. Komt er een maatschappelijke opvang in de buurt, dan wil ik negatieve effecten dempen door extra inzet. Veeg juist eens extra in die buurt. Zo help je de last van bewoners die best snappen dat die mensen ergens moeten wonen te verlichten. Anders is het gemakkelijk gezegd: je doet het reguliere werk in die wijk, terwijl je nogal wat vraagt van de buurt. Het gaat om wederkerigheid.’

Is dat een opdracht voor de gemeente?
‘Zo’n offensief doe je met alle partijen. De kern van de wijkaanpak, die de corporaties in 2012 na de verhuurdersheffing hebben gestaakt, is: verbeter de woningvoorraad en kijk achter de voordeur wat er aan de hand is. Zijn er onderwijs- of taalachterstanden, ontberen mensen competenties? Soms zie je hele straten waar mensen generaties niet hebben gewerkt en opgroeiende kinderen weinig goede rolmodellen hebben of weinig zicht op een beter perspectief dan hun ouders. Ik zie dat vooral bij veel ‘Nederlandse Nederlanders’ in kwetsbare wijken. We leggen terecht grote focus op integratie van Nederlanders met een migratieachtergrond, maar ik vind dat de ‘Nederlandse Nederlander’ die laaggeletterd is, ook competenties ontbeert. De  kinderen die de armoede hebben geërfd, verdienen net zo goed aandacht. Dat moet ook achter de voordeur en soms met enig paternalisme. Zorg dat zij zich competenties eigen maken om mee te doen op de arbeidsmarkt. Investeer extra in onderwijs voor hun kinderen, zodat ze dingen leren die ze thuis niet meekrijgen. Opdat ze een ander leven krijgen dan hun ouders. Dat is ook beschaving: mensen een eerlijk perspectief geven op een beter leven.’

Voor die groep is de segregatie dus eigenlijk gebleven.
‘Ja, in ons beleid gaat het vaak over taalachterstanden. Als ik de Nederlandse Nederlander niet zou noemen, denkt men: het gaat over mensen met een migratieachtergrond en die moeten integreren. Deze grote groep noem ik bewust Nederlandse Nederlanders, omdat het een blinde vlek is in het beleid dat uitdraagt dat mensen mee moeten doen. En ook in bemoeizorg, waarin we tegen mensen met een migratieachtergrond zeggen: je moet de taal leren, je moet de samenleving kennen, je moet competenties verwerven, tot leren fietsen aan toe! Nederlandse Nederlanders zien we in de statistieken tijdens de verkiezingen terug en dan worden ze weggezet als de boze Nederlander. Ik begrijp wel dat die Nederlander boos is. Ik vind dat we de werkelijkheid van die mensen tekort doen.’

Toen u in Amsterdam opgroeide en een beter huis kreeg ervoer u dat aandacht werkt als een vliegwiel. Hoe werkt dat?
‘Laatst zei een Arnhemse dame tegen me: er is meer aandacht voor grassprieten in het Sonsbeekpark dan voor ons. Mensen hebben het gevoel dat ze niet worden gezien, dat ze er eigenlijk niet toe doen. Mijn vader woonde met veel kinderen in een te krap appartementje van slechte kwaliteit op de derde verdieping aan de Beukenweg in Amsterdam-Oost. Het plafond kwam soms naar beneden, als het hard waaide werd het glas haast uit de sponning weggerukt. Het was altijd spannend of de flat er na een storm nog stond. Je voelt je onmachtig. We wachtten jaren op een betere woning. De huisbaas wilde niet investeren. Toen mijn vader uiteindelijk een woning kreeg toegewezen met een betonnen vloer, cv en dubbel glas, voelde hij zich gezien. Hij voelde: ik kan mijn koffers uitpakken, we doen mee. Waarom zou je iemand met een migratieachtergrond anders zo’n waardevolle woning geven? Hij kon perspectief zien en werd verlost van het dilemma: hoor ik hier of hoor ik daar? Mijn vader was altijd vol van Nederland: mogelijkheden, kansen. Hij was ervan overtuigd dat dit het ideale systeem van samenleven was en zich bewust van de vrijheid. Je hoefde geen angst te hebben voor de staat, heel anders dan in Marokko. Daar stak je snel over als je een agent zag, want dat kon altijd tot toestanden leiden. Angst, maar ook vernedering. Hier vond hij een rechtvaardig systeem. Dat geeft je een boost om jouw talenten en energie te benutten, het beste uit jezelf te halen, maar ook het beste bij te dragen. Je voelt je zo verbonden met de samenleving dat je de drang hebt om terug te geven, omdat je er zoveel van hebt gehad.’

Toch zie je ook Marokkaanse jongens die die aandacht niet zo voelen en de criminaliteit in gaan. Kennelijk is er iets veranderd.
‘Invloed van ouders is niet te onderschatten. Als politieman zag ik dat de jongens die zich misdroegen een product waren van hun ouders: slechte huwelijken, liefdeloosheid, ouders die zelf via illegale praktijken inkomsten verwierven. Het ontstaat niet uit het niets. Ouders zijn belangrijk. Het pad naar de misdaad moet je afsnijden door stevig te handhaven, de norm te stellen en criminaliteit niet te laten lonen. Criminaliteit in etnische groepen was in de jaren ’80 en ’90 een blinde vlek voor politie en justitie. We waren geen opsporingsland. Blauw moest op straat, we investeerden onvoldoende in recherche. Laat staan dat die de kwaliteit had door te dringen in gesloten gemeenschappen met een andere taal en uiterlijk. In de ogen van de handhavers lijken ze allemaal op elkaar. Je moet juist in staat zijn de goede Hassan te onderscheiden van de slechte Houssein. Als je dat niet kan, ga je ze over één kam scheren en raak je de hulp van de goede Hassan kwijt om je te helpen de slechte Houssein op tijd te pakken. Je raakt informatie en legitimiteit kwijt doordat je domweg etnisch profileert in plaats van heel doelgericht. Je moet precies focussen op de juiste persoon, omdat je de juiste kennis in huis hebt. Dat is verbeterd, maar nog onvoldoende. Intussen heb je te maken met de Mocro Maffia.’

Diversiteit bij de politie blijkt moeilijk te bewerkstelligen. Daarbij zijn er grote tekorten. Hoe gaat dat samen met uw beschavingsoffensief?
‘We moeten nu extra investeren in handhaving, in de kwaliteit ervan en daarmee ook in diversiteit. Dat zie ik als vaardigheden en kennis die de politie vandaag de dag nodig heeft. Diversiteit in het team betekent dat uiteenlopende agenten op straat kunnen worden benaderd door uiteenlopende bewoners. Ze denken: ‘de politie is van ons’ en komen met de informatie die de politie zo hard nodig heeft voor de opsporing.  Bovendien krijgt het politieteam dankzij diversiteit extra ogen en oren. Als ik met mijn Marokkaanse achtergrond bij de politie solliciteer breng ik naast mijn basiscompetenties, ook extra kennis mee over taal, cultuur en religie. Dit is cruciaal voor de handhaving, vooral voor de aanpak van ondermijning en radicalisering. De politie moet extra z'n best doen om deze expertise binnen te halen. Als agent kon ik op afstand een Algerijn onderscheiden van een Marokkaan, Tunesiër of Turk, waardoor ik kon voorkomen dat mijn collega’s per abuis de illegale Algerijnse zakkenroller voor uitzetting afleverden bij de Marokkaanse ambassade. Andere collega’s kunnen gelukkig juist weer veel beter dan ik een Oost-Nederlander onderscheiden van een Noord-Duitser.'

Waar kan een divers korps nog meer uitkomst bieden?
'Afgelopen jaar werd in allerlei steden gedemonstreerd door zowel Turken als Koerden. Agenten die de taal spreken kunnen een vreedzaam verloop van een bedreigende manifestatie onderscheiden. In wijken in Amsterdam Nieuw-West waar ik Marokkaans-Nederlandse agenten in de teams kon binnen halen, verdwenen criminele jeugdgroepen van de straat naar de gevangenis, de school of de zorg. Ik merkte zelf dat het zo werkt. Als ik daar als stadsdeelvoorzitter rondliep, kwam de informatie naar mij toe. Mensen konden met mij praten en hadden identificatie. Zo neemt jouw informatiepositie toe. Door de connectie met kringen van omwonenden krijg je grip op de criminele jongeren.’

Je moet die agenten dus binnenhalen, maar ook binnenhouden, want na enkele jaren vertrekken ze vaak weer, naar verluidt omdat ze zich niet thuis voelen in de autochtone politiecultuur.
‘Goede mensen vertrekken altijd weer. Ik geloof niet dat ze vertrekken, omdat die cultuur van de politie zo slecht is. Als je een topspeler op de bank zet, dan gaat die uiteindelijk ook naar een andere club. Dit voorkom je door als teamleider die extra competenties adequaat te waarderen. Dat is een onmisbare vaardigheid voor de managers bij de politie.’

Die agenten moeten dus in de hiërarchie kunnen stijgen.
‘Ja, maar het zit ook in de serieuze erkenning van hun cruciale betekenis. Veel ict’ers zijn indertijd weggegaan bij de politie, omdat hun expertise daar als hobby werd gezien. Dat geldt ook voor diversiteit, dus voor mensen met nieuwe kennis van taal en cultuur. Dat moet de leiding niet als toevallige bijkomstigheid beschouwen, maar waarderen als onmisbaar, in de beoordeling, in de beloningssystematiek, bij de positionering en bij de ontwikkeling van die kennis voor de organisatie. Om te beginnen is de werving belangrijk. Discriminatie is bij de politie simpelweg taboe. Daar moet je tegen optreden en normeren. De werkvloer moet veilig zijn, daar valt niet over te onderhandelen. Discriminatie, racisme, seksisme en pesterijen zijn onacceptabel, zeker bij politie en overheid. Je moet dat sowieso uitdragen en erop handhaven.’

Een deel van bovenstaand interview staat alleen online. Lees het volledige interview in Binnenlands Bestuur nr. 4 van deze week (inlog)