Gemeenten snakken naar grip in het sociaal domein

Gemeenten staan in de rij om hun sociaal domein te laten ‘doorlichten’. Om meer grip te krijgen op de financiën kunnen en moeten gemeenten zelf een fikse slag maken. Gemeenten zijn vaak niet zakelijk genoeg. Maar er zijn ook systeemfouten. Daarvoor is ‘Den Haag’ aan zet.

Worstelen

Zo’n anderhalf jaar is de visitatiecommissie financiële beheersbaarheid sociaal domein bezig om gemeenten te helpen meer grip te krijgen op het sociaal domein. De visitatie is niet zo zeer gericht op het terugdringen van tekorten, al kan een gebrek aan grip leiden tot rode cijfers. Zo’n honderd gemeenten hebben zich aangemeld. Het antwoord op de vraag wat dat zegt, is voor commissievoorzitter Marjanne Sint klip en klaar. ‘Gemeenten worstelen echt met de vraag hoe ze grip kunnen krijgen en houden op de uitgaven in het sociaal domein en zoeken daarbij ook graag steun. Ze zijn daarbij bereid om zich te onderwerpen aan een kritische blik van betrokken buitenstaanders om in een situatie te komen waarin ze meer grip op de uitgaven hebben.’

Toegangspoort

Een van drie de (systeem)problemen die de visitatiecommissie signaleert is wat Sint de ‘driedubbele toegangspoort’ bij jeugd noemt. Er is de gemeentelijke toegang, de verwijsroute via de huisarts en die van de Gecertificeerde Instellingen (GI’s). De visitatiecommissie vindt dat de verwijsstromen via de gemeenten moeten lopen. Dit moet niet tot vertraging leiden, ‘maar gemeenten hebben er dan wel meer zicht op.’

Beleidsvrijheid

Het Wmo-abonnementstarief is een tweede systeemprobleem. De visitatiecommissie pleit voor verruiming van de mogelijkheid voor gemeenten een eigen bijdrage te vragen en de hoogte daarvan zelf te bepalen. Sint: ‘Geef, als je decentraliseert, gemeenten de beleidsvrijheid en de ruimte om een eigen bijdrage te kunnen vragen.’ Dus als een gemeente bijvoorbeeld de huishoudelijke hulp naar de bijzondere bijstand wil overhevelen, zoals Oldenzaal wil, moet dat kunnen, vindt Sint. Geen generieke Haagse maatregel dus om de nadelen van het Wmo-abonnementstarief in te dammen, maar lokale beleidsruimte.  

Geen pasklare oplossing

Voor het derde systeemvraagstuk heeft de commissie geen pasklare oplossing. Dure casussen hebben op vooral kleine gemeenten een grote financiële impact, ziet zij. ‘Het is buitengewoon lastig om dat in regionaal of bovenregionaal verband te verevenen, maar ik geloof ook niet in een van boven opgelegde regeling.’

Financiële zekerheid

Het macrobudget is te klein, stelt de commissie. En ja, het kabinet heeft gemeenten incidenteel extra geld gegeven, zoals in de jeugdzorg. ‘Incidenteel geld is hartstikke leuk, maar aan het eind van de dag kunnen gemeenten het daarmee niet redden’, aldus Sint. De commissie pleit dan ook voor financiële zekerheid voor gemeenten.

Meetbare doelstellingen

Maar meer geld vanuit het rijk is niet het enige dat kan helpen, ook gemeenten zelf kunnen en moeten aan de slag, benadrukt de commissie. Gemeenten moeten een duidelijke visie hebben en die vertalen in concrete en meetbare doelstellingen. Daar ontbreekt het nu vaak aan. ‘Ook ontbreekt het aan goede instrumenten om te volgen of hetgeen je beoogt daadwerkelijk wordt bereikt’, aldus Sint. ‘Als je het inzicht niet hebt, als je niet weet waar het lek zit, kun je niet sturen. Onze belangrijkste boodschap aan gemeenten: zorg dat je inzicht hebt in wat er gebeurt in het sociaal domein. Pas dan kun je besluiten of je er wel of niets aan wilt doen. Als je om financiële redenen besluit dat je er moet ingrijpen, zorg dan dat je het zo inricht dat de mensen die hulp en ondersteuning het hardste nodig hebben, niet worden geraakt.’

Lees het hele interview met Marjanne Sint, en de ervaringen van de gemeente Beesel met de visitatiecommissie, in Binnenlands Bestuur nr. 22 van deze week (inlog).