Gemeenten raken moedeloos door tekorten

Ruim een op de zes gemeenten wil graag ‘doorgelicht’ worden door de visitatiecommissie financiële houdbaarheid sociaal domein. Oplopende tekorten bij de jeugdzorg en Wmo en/of de gevolgen ervan voor andere beleidsterreinen zijn reden om zich aan te melden. Bij een aantal gemeenten groeit een gevoel van machteloosheid. Grip aan sturing speelt veel gemeenten parten. De commissie pleit voor het collectief vaststellen van een ‘acceptabel normenkader’.

Dat stelt de visitatiecommissie financiële houdbaarheid sociaal domein in haar tweede tussenrapportage. Inmiddels hebben zich meer dan zeventig gemeenten aangemeld om doorgelicht te worden. Tien visitaties zijn inmiddels helemaal afgerond.

Onrust

Uit het vorige tussenbericht van de visitatiecommissie werd duidelijk dat gemeenten vooral kampen met tekorten op de jeugdzorg en hulp kunnen gebruiken om daar grip op te krijgen. Dat is nog steeds zo. Wel gaan de gesprekken steeds vaker ook over de Wmo. De gevolgen van de invoering van het inkomensonafhankelijke Wmo-abonnementstarief laten zich voelen. Ook is er onzekerheid over de financiële gevolgen van de doordecentralisatie beschermd wonen. Daarnaast geven ‘onbeïnvloedbare ontwikkelingen aan de inkomstenkant een mate van onrust’, stelt de visitatiecommissie. Daarbij doelt zij op het accres (‘trap-op-trap-af’) en wijzigingen in het verdeelmodel.

Politieke discussie

De visitatiecommissie vindt dat in gemeentehuizen het gesprek moet worden gevoerd voor welke zorg en ondersteuning gemeenten aan de lat behoren te staan en wat bij het normale opvoeden en opgroeien hoort. ‘Nu is nog vaak de gangbare uitspraak ‘doen wat nodig is’ richtinggevend voor de inzet van hulp en ondersteuning. ‘Doe alleen wat nodig is en doe niet wat niet nodig is’ is natuurlijk meer richtinggevend en zelfs sterk sturend.’ De politieke discussie daarover tussen raad en college komt nog onvoldoende van de grond, constateert de commissie.

Collectief normenkader

‘Het gaat om wezenlijke vragen als hoe willen we dat jeugdigen opgroeien? Wat is opvoeding en wanneer moeten wij als gemeente in beeld zijn? Hoe willen we dat naar ouderen en kwetsbare personen wordt omgekeken? Op welke groepen in de samenleving leggen we dus focus (en ook: op welke niet)?’ Dergelijke richtinggevende uitspraken kunnen tot op zekere hoogte ingrijpen in het sociaal domein rechtvaardigen. College en raad moeten dan wel bepalen in hoeverre ze tot risico’s bereid zijn. ‘Is een toename van klachten en mogelijk zelfs incidenten acceptabel, als uitvloeisel van de versobering van beleid?’ De commissie pleit voor het collectief vaststellen van een ‘acceptabel normenkader’. Gemeenten moeten zich in het sociaal domein zakelijker opstellen.