Gemeenten in het rood om bijstand

Gemeenten die in een jaar minstens 10 procent méér uitgeven aan de bijstand dan tevoren door het ministerie van Sociale Zaken was begroot, kunnen achteraf bij de onafhankelijke commissie een aanvraag doen voor een zogenoemde Incidentele Aanvullende Uitkering (IAU). Deze commissie kijkt dan of dat tekort is veroorzaakt door factoren die buiten de macht van de gemeente liggen, en niet door bijvoorbeeld wanbeleid of het te gemakkelijk verstrekken van uitkeringen.

Over 2009 kwamen 178 aanvragen bij de commissie binnen. Dat is 2,5 keer zoveel dan een jaar eerder, toen 70 gemeenten meer dan 10 procent méér uitgaven aan bijstandsuitkeringen dan waar ze van het Rijk geld voor kregen. In totaal hebben de gemeenten ruim 37 miljoen euro extra aangevraagd om de gaten in de begroting te kunnen dichten. In 93 gevallen heeft de commissie al positief geoordeeld, de overige verzoeken zijn nog in behandeling. Voor het eind van het jaar moeten alle aanvragen zijn afgehandeld.

Met nog maar de helft van de ingediende verzoeken die zijn behandeld is nu al meer geld toegezegd (18 miljoen euro) dan over heel 2008, toen in totaal zo’n 16 miljoen werd toegewezen aan gemeenten.

Werkloosheid

Een voorbeeld van een gemeente die dit jaar (succesvol) een beroep deed op de IAU is Winterswijk. Die gemeente gaf zo’n 9 ton méér uit aan bijstandsuitkeringen dan begroot. Volgens een woordvoerder is dat te wijten aan de veel hogere werkloosheid in de regio dan gemiddeld. Winterswijk krijgt nu ruim 5 ton gecompenseerd. Het is het tweede jaar achtereen dat de gemeente een beroep op de regeling moest doen. Nadat Winterswijk in 2008 al veel meer uitkeringen had verstrekt dan waarop was gerekend, kwam daar afgelopen jaar nog eens 10 procent bovenop.

De IAU is overigens deels een sigaar uit eigen doos. Het zijn vooral de gemeenten zelf die de tekorten moeten opvangen. Het Rijk heeft jaarlijks 9 miljoen euro beschikbaar voor de IAU. De rest wordt afgetrokken van het totale bijstandsbudget dat alle gemeenten samen van het Rijk krijgen. Vast staat nu al dat dat dus minstens 9 miljoen zal zijn, en dat daar nog veel meer bij komt.

Conflict

De explosie van IAU-aanvragen is een nieuwe episode in het conflict tussen het ministerie van Sociale Zaken en de gemeenten over de manier waarop het bijstandsbudget wordt vastgesteld. Dat gaat niet aan de hand van de echte bijstandscijfers (zoveel uitkeringen staat gelijk aan zoveel geld), maar aan de hand van een formule waarin de landelijke werkloosheidscijfers een grote rol spelen.

Voor het uitbreken van de economische crisis functioneerde dat prima, maar nu voldoet de formule niet meer, vindt de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). De werkloosheidscijfers vallen lager uit dan eerder gedacht, maar het aantal bijstandsuitkeringen blijft stijgen. Gemeenten geven daardoor veel meer geld uit aan uitkeringen dan waar ze volgens de formule recht op hebben.

VNG-woordvoerder Frea Broekman noemt de cijfers ‘niet verwonderlijk’. ‘We zagen in 2009 al op macro-niveau dat gemeenten veel geld tekort kwamen. Dat zich dat nu vertaalt in veel meer IAU-aanvragen van individuele gemeenten ligt voor de hand.’ Het is volgens de VNG te verwachten dat over 2010 nog veel meer gemeenten een extra uitkering zullen aanvragen. Het ministerie van Sociale Zaken heeft in de zomer het budget over 2010 naar beneden bijgesteld.