Gemeente wil fraudeurs zelf kunnen straffen

Het bijstandsbeleid is gedecentraliseerd naar de gemeenten, maar Den Haag bepaalt nog altijd de spelregels. De wethouders willen de strafmaat voor frauderende uitkeringsgerechtigden zelf kunnen bepalen.

Wethouders van sociale zaken willen meer beleidsvrijheid bij het opleggen van maatregelen aan bijstandsgerechtigden als het gaat om de aanpak van bijstandsfraude.

Dat blijkt uit een enquête onder bijna 70 wethouders in opdracht van Binnenlands Bestuur en het televisieprogramma De Monitor. Ruim 80 procent van de wethouders wil meer beleidsvrijheid. Daar waar op andere terreinen van de decentralisaties gemeenten vrijheid krijgen een eigen beleid uit te stippelen, wordt op het gebied van fraudebestrijding het strenge Haagse beleid als knellend ervaren.

Onder aanvoering van PvdA-wethouder Andries Ekhart van Leeuwarden wordt er de komende weken werk van gemaakt om het laatste stukje Haagse regie over de Participatiewet te breken. Hij wil dat doen via de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Wat van pas komt, is dat Ekhart vice-voorzitter is van de VNG-commissie Werk en Inkomen. In die hoedanigheid zit hij binnenkort met verantwoordelijk staatssecretaris Klijnsma aan tafel. ‘Maar ook via de G32 kaarten we de problematiek aan’, zegt hij. ‘Als je decentraliseert, moet je ook het hele pakket decentraliseren.’

Tienduizenden euro’s
‘Het is heel simpel,’ zegt hij. ‘Per 1januari zijn de gemeenten verantwoordelijk voor de uitvoering van de bijstand. Marco Florijn, als wethouder van Rotterdam, en ik hebben er in 2012 in de Tweede Kamer al voor gepleit ook de maatregelen te decentraliseren. Wij moeten als gemeenten ook de spelregels kunnen bepalen. Anders kun je nooit tot maatwerk komen. Het getuigt van wantrouwen ten opzichte van de gemeenten dat dat niet is gebeurd. Het beeld heerst dat bij ons alle fraudeurs vrij spel hebben. Dat slaat natuurlijk nergens op, want het is óns budget waarmee fraude wordt gepleegd.’

Bijstandsgerechtigden kunnen een boete tegemoet zien wanneer zij bijvoorbeeld frauderen of belangrijke informatie niet tijdig aan de sociale dienst doorgeven. Daarnaast bestaat de mogelijkheid dat de uitkering wordt teruggevorderd wanneer een sociale dienst vaststelt dat iemand zijn uitkering onterecht heeft ontvangen of het recht op de uitkering niet meer vast kan stellen. Die bedragen kunnen al snel in de tienduizenden euro’s lopen.

De wethouders vinden de straffen die Den Haag bij bijstandsfraude oplegt, vaak disproportioneel. Volgens 45 procent van de wethouders laat de wet Maatregelen WWB onvoldoende ruimte om maatwerk te leveren. Ook kan er niet voldoende onderscheid gemaakt worden tussen mensen die grootschalig uitkeringsfraude plegen en mensen die een kleine overtreding begaan, vindt 40 procent van de respondenten. Ruim 60 procent van de gemeenten moet wel eens bedragen terugvorderen die de wethouders zelf niet in verhouding vinden met de overtreding die begaan is.

Volgens staatssecretaris Klijnsma is gewaarborgd dat gemeenten voldoende ruimte hebben. Met de voorgenomen aanpassingen van wet- en regelgeving biedt het kabinet meer ruimte aan gemeenten om op meer ‘maatwerk’ te kunnen bieden. ‘Sinds de uitspraak van de Centrale Raad van Beroep van 24 november 2014 over de Fraudewet moeten gemeenten bij de bepaling van de op te leggen boete bovendien rekening houden met de ernst van de overtreding, de mate van verwijtbaarheid en de omstandigheden van de betrokkene. Daarnaastzijn de boetehoogtes aanzienlijk lager dan voorheen’, aldus Klijnsma.

Bij de totstandkoming van de Participatiewet zegt ze erop toegezien te hebben dat medewerkers van sociale diensten altijd de mogelijkheid hebben om rekening te houden met persoonlijke omstandigheden van mensen en eigenstandig een afweging kunnen maken over het al dan niet opleggen van maatregelen.

Terugvorderden duur
De wethouders geven in de enquête bovendien aan dat de kosten van terugvorderen van zaken die worden aangemerkt als bijstandsfraude in veel gevallen hoger zijn dan de baten. Van de respondenten geeft 56 procent aan dat dat regelmatig het geval is. Zo kunnen mensen in de schulden raken of hun huis uit worden gezet als gevolg van een sanctie van de sociale dienst. ‘Het opleggen van dit beleid vergroot de toch al schrijnende situaties sterk’, aldus een wethouder.

Maatwerk kan volgens Ekhart in dat soort gevallen uitkomst bieden, ‘maar dan moet het wel mogen.’ En mocht een gestrafte het niet eens zijn met de sanctie van de gemeente, dan kan zo iemand altijd de gang naar de beroepen bezwaarcommissie van de gemeente maken. ‘Dat is goed, want wij hebben ook lang niet altijd gelijk’, zegt hij.

De Centrale Raad van Beroep oordeelde vorig jaar november dat boetes die in de wet zijn opgenomen in sommige gevallen te zwaar zijn. Er wordt soms geen onderscheid gemaakt tussen een kleine overtreding en grootschalige fraude. Leeuwarden heeft een inventarisatie gemaakt van te hoge boetes die sinds 1 januari 2013 voor uitkeringsfraude zijn opgelegd en gaat die terugbetalen. Dat kost de gemeente volgens de wethouder 250.000 euro. Ekhart wil die kosten op het rijk gaan verhalen. ‘Als de wet aantoonbaar fout is, is het niet meer dan billijk dat de kosten ook voor rekening rijk zijn’, zegt hij. Zo sportief moet je in Den Haag dan volgens hem ook zijn, ook al gaat het miljoenen euro’s kosten.