Eindhoven heeft zich verslikt in sociaal domein

Te optimistisch begroot en te hoge uitgaven in de tweedelijnszorg. Dat is in een notendop het probleem in het sociaal domein waarmee Eindhoven werd geconfronteerd. Een pakket aan pittige maatregelen moet het tij keren. De visie WIJEindhoven blijft overeind.

Out of control

Het stond allemaal als een huis. Er lag een stevige visie, er was een Stichting WIJEindhoven opgericht, ingericht en ‘uitgerold’ met generalisten in wijkteams. Dichtbij de mensen, doen wat nodig is, ontschot werken, preventief, werk is de beste oplossing voor zorg, minder dure tweedelijnszorg. Dat waren (en zijn) de kernwoorden van de visie WIJEindhoven én voor het werk van de generalisten. Op basis van die visie werd een maatschappelijke kosten-batenanalyse gemaakt, die op haar beurt de grondlegger voor de begroting vormde. Aanvankelijk leek ook alles te lopen zoals bedacht, maar aan het einde van 2016 kantelde het beeld. Het bleek het begin van een periode waarin het tekort groter en groter werd, en op het hoogtepunt, of beter gezegd het dieptepunt, over 2017 47 miljoen euro bedroeg. Eindhoven was out of control.

Te laat ingrijpen

‘Eind 2016 zagen we opeens dat onze uitgaven uit de pas liepen met hetgeen er in de begroting stond’, vertelt de Eindhovense wethouder jeugd, zorg en welzijn Renate Richters (GroenLinks, wethouder sinds mei 2016). ‘Het eerste beeld was dat het over een tekort van 10 miljoen euro ging en dat het vooral incidentele uitgaven betrof.’ In het eerste kwartaal van 2017 kwamen echter stapels facturen binnen van verleende tweedelijnszorg over 2016, waardoor de tekorten verder opliepen. ‘Het tekort leek met de week verder te stijgen.’ De oorzaak van de gigantische tekorten bleken tweeledig te zijn, aldus Richters. ‘We gaven veel meer geld uit aan tweedelijnsvoorzieningen dan we hadden verwacht en begroot. Ten tweede hadden we onze begroting veel te optimistisch ingericht. We hadden te hoge verwachtingen van de effecten van de visie.’ Daarnaast bleef de beheerskant onderbelicht. ‘We hebben er onvoldoende op gezeten waardoor we te laat konden ingrijpen’, stelt Richters.

Tweeledig probleem

De cijfers liegen er niet om. Eindhoven zag zich geconfronteerd met een groei van het aantal jeugdhulptrajecten van maar liefst 51 procent en een stijging van 25 procent in het aantal mensen met een Wmo-voorziening. Bij de coalitieonderhandelingen in 2018 werd voor het eerst erkend dat Eindhoven een tweeledig probleem had, vertelt Richters: de overschrijding aan de ene kant en de te lage begroting aan de andere kant. Afgesproken werd dat Eindhoven de G40-uitgavenorm als uitgangspunt zou hanteren, want daar lag de Eindhovense begroting ver onder. Daarvoor moest wel flink worden bijgeplust; 16 miljoen euro structureel. Tegelijkertijd moest fors worden bezuinigd, want de daadwerkelijke uitgaven lagen veel hoger dan die G40-norm. Er werd een stevig pakket aan maatregelen gemaakt, voor zowel de sociale basis (de ‘nuldelijn’), als de eerste- en de tweedelijnszorg.

Budgetplafond

Ten eerste is voor alle maatwerkvoorzieningen Wmo en jeugd een budgetplafond ingesteld. Het budgetplafond is doorvertaald in een budgetindicatie per aanbieder; per aanbieder is een budget bepaald. Ook in de eerstelijn zijn maatregelen getroffen. Zo zijn er prestatieafspraken gemaakt met de stichting WIJEindhoven. De generalisten moeten meer dan nu zelf hulpbehoevenden begeleiden en ondersteunen, om te voorkomen dat er (dure) tweedelijnszorg nodig is. De indicatiestelling is bij de stichting weggehaald en ondergebracht in een servicebureau. Voor aanbieders die een verwijzing via de huisarts of psychiater krijgen, is een protocol gemaakt om meer grip op de verwijzingen naar de tweedelijnszorg te krijgen. Via de uitvoering van een transformatieagenda moet de beweging van tweedelijnsvoorzieningen naar de sociale basis (de nuldelijn) en preventief werken vormkrijgen. Andere vormen van dagbesteding, voorzieningen treffen die het voor ouderen mogelijk maken echt langer zelfstandig thuis te kunnen blijven wonen en projecten die eenzaamheid moeten tegen gaan maken deel uit van die transformatieagenda. Ook wordt gekeken naar nieuwe financieringsvormen.

Uitkleden

Op de vraag of Eindhovenaren niet het gevoel krijgen dat de gemeente de zorg enorm aan het uitkleden is, slaakt Richters een diepe zucht. ‘Dat lees ik soms ook in de krant en dat beeld is moeilijk te nuanceren.’ Volgens Richters is de gemeente de zorg niet aan het kapot bezuinigen. ‘We begroten nu niet voor niets ruim boven het bedrag dat we van het rijk krijgen. We trekken er de komende jaren miljoenen extra voor uit. De helft van de begroting gaat nog steeds naar het sociaal domein. Dat doen we ook zodat iedereen kan krijgen wat hij nodig heeft.’ Eind van dit jaar moet de teller op nul uitkomen: er is 414 miljoen euro is begroot en 414 miljoen euro zal er, volgens de plannen, worden uitgegeven. Richters: ‘2019 is echt the proof of the pudding. Vorig jaar hebben we alle maatregelen genomen. Dit jaar moeten we kijken of die het beoogde effect opleveren.’

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nummer 6 (inlog)