Eigen bijdrage Wmo moet op de schop

Er moet een einde komen aan het Wmo-abonnementstarief, waarin mensen met een Wmo-voorziening een inkomensonafhankelijke eigen bijdrage van 19 euro per maand betalen. In plaats daarvan moet er een afgewogen eigenbijdrageregeling komen, waarin inwoners naar draagkracht betalen voor de ondersteuning die ze nodig hebben. Gemeenten moeten ook meer te zeggen krijgen over de geboden hulp na verwijzingen voor specialistische jeugdhulp.

Worsteling

Dat stelt de Visitatiecommissie financiële beheersbaarheid sociaal domein in haar vrijdag verschenen derde tussenrapportage. Het macrobudget voor het sociaal domein is ontoereikend, gemeenten snakken naar duidelijkheid over de beschikbaarheid van het budget voor de lange termijn, maar geld is niet de enige oplossing om gemeenten te helpen bij hun worsteling met de uitgaven in het sociaal domein, stelt zij verder.

 

Beperken groei

Sinds de invoering van Wmo-abonnementstarief − per 2019 voor maatwerkvoorzieningen en per 2020 voor algemene voorzieningen − is het aantal aanvragen voor Wmo-voorzieningen gestegen. Los van deze aanzuigende werking en de vraag of gemeenten daarvoor voldoende door het rijk worden gecompenseerd, stelt de Visitatiecommissie dat met het Wmo-abonnementstarief een ‘belangrijk sturingsprincipe uit het lokale stelsel is verdwenen’. Het is ‘evident dat een passende eigen bijdrage kan helpen om de groei van vraag naar ondersteuning te beperken’.

 

Invloed

Gemeenten worstelen eveneens met de sturing op de jeugdhulp, constateert de Visitatiecommissie. Veel specialistische jeugdhulp wordt via wettelijke verwijzers zoals huisartsen en gecertificeerde instellingen ingezet. Gemeenten hebben daar zicht noch grip op, maar moeten wel de rekening betalen. De Visitatiecommissie vindt dat gemeenten invloed moeten krijgen op de geleverde hulp en ondersteuning. Dit zou via een zogeheten ‘kan-bepaling’ kunnen. Na verwijzing krijgt de gemeente de mogelijkheid invloed te hebben op de hulp die iemand krijgt, maar ze is daartoe niet verplicht. Betrokkenen moeten hierover het gesprek met elkaar aangaan, adviseert de Visitatiecommissie, en samen een ‘balans vinden tussen professionaliteit en autonomie van verwijzers enerzijds en grip op de uitgaven anderzijds’.

 

Gebruik data

De Visitatiecommissie komt met deze aanbevelingen na visitaties van vijftien gemeenten. Zij constateert dat de tekorten in het sociaal domein, en de maatregelen om die tekorten weg te werken, investeringen op de lange termijn verdringen. ‘Investeren in de echte transformatie raakt op de achtergrond, doordat de focus nu voornamelijk ligt op bezuinigen in plaats van investeren.’ Hoewel de vijftien gevisiteerde gemeenten op diverse vlakken van elkaar verschillen, ziet de commissie dat ze stuk voor stuk worstelen met sturing. ‘Het samenspel tussen bestuur, uitvoering en toegang kan beter: er is vaak een gat tussen visie en uitvoering. Ook is het gebruik van data om te sturen en de samenhang tussen de verschillende onderdelen van het sociaal domein zeer minimaal.’  

 

Preventie

Door de tekorten op het sociaal domein, die in sommige gemeenten oplopen tot een kwart van het beschikbare budget, komen investeringen in preventie in de knel. Ook omdat het draagvlak daarvoor wegebt. ‘Een dergelijke investering betaalt zich pas op lange termijn uit en zijn op de korte termijn financieel minder aantrekkelijk’, aldus de Visitatiecommissie. Ze waarschuwt voor een vicieuze cirkel, omdat het op de lange termijn ook vaak lastig is te beoordelen of een investering in preventie ook daadwerkelijk haar vruchten heeft afgeworpen. Die vicieuze cirkel moet worden doorbroken.

 

Meetbare doelstellingen

Gemeenten moeten meer dan nu bestuurlijke keuzes maken, vindt de commissie. Die moeten worden vertaald in duidelijke en meetbare doelstellingen, die vervolgens ook moeten worden gemonitord. Daarbij moet niet alleen worden gekeken of het beleid ook wordt uitgevoerd zoals afgesproken, maar ook of het gevoerde beleid effectief is. Daar ontbreekt het vaak aan. ‘Meer geld is zeker niet de enige weg vooruit’, stelt de commissie.

 

Prijskaartje

Medewerkers die belast zijn met de toegang, moeten door gemeenten meer kostenbewust worden gemaakt. ‘Veel gemeenten geven de instructie om te sturen op tevredenheid, en om de cliënttevredenheid zo hoog mogelijk te laten zijn. Dit geeft toegangsmedewerkers de ruimte om te zorgen dat ze de best mogelijke zorg kunnen toewijzen. Hierbij wordt echter geen rekening gehouden met de kosten van de verschillende interventies.’ Vaak weten de toegangsmedewerkers ook niet wat het prijskaartje van een traject is. De Visitatiecommissie stelt dat de instructie ‘doe wat nodig is’ moet worden aangevuld met ‘…en doe niet wat niet nodig is.’ Zonder richtinggevend beleid tot afschalen en lichtere hulpvormen, is er ‘vaak minder grip of mogelijkheid om effectiviteit en efficiency te vergroten.’

 

Informele zorg

Vrijwel alle gemeenten zien een stijging in het gebruik van jeugdhulp en Wmo-voorzieningen, terwijl het budget niet meegroeit. Om de kosten binnen de perken te houden, doen gemeenten er goed aan hun algemeen toegankelijk en collectief aanbod te vergroten. Ook moet meer worden gestuurd op de inzet van informele zorg, adviseert de Visitatiecommissie.