‘Boekhoudtruc’ wordt massaal omarmd

‘Fake-geld’ voor jeugdzorg wordt meerjarig ingeboekt

Het kabinet heeft zoals bekend voor de jaren 2019 tot en met 2021 één miljard euro aan gemeenten ter beschikking gesteld voor de jeugdzorg. Voor dit jaar gaat het om 400 miljoen en voor 2020 en 2021 gaat het jaarlijks om 300 miljoen euro. Het eventueel structureel bijplussen van het jeugdbudget wordt aan een volgend kabinet overgelaten.

Gemeenten mogen echter in hun meerjarenbegroting voor 2022 en 2023 een stelpost ‘extra middelen jeugd’ opvoeren. Ze mogen, met andere woorden, ‘doen alsof’ ze ook in 2022 en 2023 extra jeugdzorggeld van het rijk krijgen. Dat is voor de zomer afgesproken met de provinciaal toezichthouders, het ministerie van Binnenlandse Zaken en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Daarmee wordt het iets makkelijker om een sluitende meerjarenbegroting te maken en hoeft er minder te worden bezuinigd.

Bijna 60 procent van de gemeenten maakt gebruik van deze ‘boekhoudtruc’, blijkt uit een peiling onder 86 gemeenten die in opdracht van Binnenlands Bestuur is uitgevoerd door Frontin PAUW. 40 procent van de aan de peiling deelnemende gemeenten heeft daarvan afgezien. Althans aanvankelijk, want inmiddels is een aantal gemeenten toch gezwicht voor deze mogelijkheid, zo blijkt uit een rondgang door Binnenlands Bestuur. ‘In aanloop naar de begroting besloten we eerst niet, maar uiteindelijk toch wel gebruik te maken van de richtlijn’, zegt Sjaak Koot, financieel adviseur van Leiderdorp. ‘Onder meer omdat we het gevoel kregen het niet aan de raad te kunnen verkopen als we voor dat bedrag (het gemeentelijk aandeel van de 300 miljoen, red) op jeugdhulp zouden moeten bezuinigen.’

Niet gezond
Ook Beesel en Zwarteland hebben hun ‘nee’ herzien. ‘We hebben het geld nodig en waarom zouden we het onszelf onnodig moeilijk maken als deze mogelijkheid wordt geboden’, aldus financieel consulent Frank Verspaij van Beesel. ‘Maar het is geen gezond begroten’, tekent hij daar meteen bij aan. ‘We zien de tekorten oplopen. Als we de stelpost niet gebruiken, wordt de druk op de begroting te groot’, zegt ook François Hassink, financieel beleidsmedewerker en controller sociaal domein van Zwarteland. Felle tegenstanders van de ‘boekhoudtruc’ zijn er ook, zoals Hans ten Voorde, controller van Losser. ‘We hebben de verplichting om een structureel en reëel meerjarenperspectief te maken. Dit gebaar van het rijk leidt tot een papieren werkelijkheid. Als we de stelpost zouden opnemen, heb je weliswaar een structureel, maar geen reëel meerjarenperspectief.’ Ook Urk heeft bedankt; de gemeente durft het risico niet te nemen. Beide gemeenten zitten wel in de ‘luxepositie’ dat ze zonder al te veel problemen een sluitende begroting kunnen opleveren, al ziet Urk zwaar weer aankomen.

Barendrecht heeft wel forse tekorten, maar laat de stelpost eveneens voor wat hij is. ‘De achterliggende bedoeling van de drie jaar extra geld is om gemeenten ruimte te geven om de bedrijfsvoering op orde te krijgen. Daar gaan we nu op inzetten’, zegt Chantal Krouwel, strategisch businessadviseur financiën. De gemeente moet wel flink bezuinigen, ook op het sociaal domein. Vlissingen en Zeist gebruiken de stelpost evenmin. ‘We voeren degelijk financieel beleid en houden ons aan de feiten’, aldus Marion Hes, senior financieel adviseur van Zeist. ‘We boeken pas inkomsten in als ze er echt zijn. We rekenen ons niet rijk.’ Ondanks forse tekorten heeft de gemeente nog flink wat reserves waarop ze kan terugvallen. ‘We hebben nu even lucht, mede dankzij goedgevulde reserves.’ Vlissingen staat onder preventief toezicht.

Bergen op Zoom en Someren hebben geen moment getwijfeld om van het ‘geitenpaadje’ gebruik te maken. ‘Nu hoeven we minder te bezuinigen’, aldus financieel beleidsmedewerker Jan Sonnemans van Someren. ‘Als we de stelpost niet hadden opgenomen, hadden we acht ton moeten bezuinigen; nu zes ton.’ Het is volgens hem bovendien niet aan burgers uit te leggen dat de gemeente nu gaat bezuinigen terwijl dat achteraf niet, of minder, nodig zal blijken te zijn. Ook Bergen op Zoom hoeft nu, dankzij de stelpost, 1,2 miljoen euro iets minder te bezuinigen.

‘Het helpt een beetje’, stelt financieel adviseur Robert Roskam. Zijn gemeente gaat ervan uit dat het ‘fake-geld’ in 2022 en 2023 in klinkende rijksmunt wordt omgezet. ‘En dan moet het zelfs gaan om een vervijfvoudiging van dat bedrag’, benadrukt Roskam. Het bedrag dat het rijk voor de komende drie jaar heeft vrijgemaakt lost slechts een vijfde van het tekort op, zo legt hij uit. En die tekorten op de jeugdzorg zullen alleen maar toenemen, zo schat hij in. ‘De Financiële verhoudingswet stelt dat het rijk voldoende middelen ter beschikking moet stellen voor taken die het overdraagt. Alle gemeenten zijn heel duidelijk: we komen niet toe met het budget. We gaan ervan uit dat de stelpost wordt doorgetrokken.’

Wegsaneren
Dan doen ook de andere gemeenten die de boekhoudtruc, na eerdere aarzelingen, hebben toegepast. ‘Zonder tegenbericht van het kabinet gaan we ervan uit dat er vanaf 2022 structureel extra geld voor de jeugdzorg beschikbaar komt’, aldus Hassink. Koot: ‘Het feit dat we de incidentele bedragen als stelpost mogen opnemen, is een teken aan de wand.’

Ook de Brabantse gedeputeerde Renze Bergsma (CDA) gaat ervan uit dat het rijk met een structurele oplossing komt. ‘Deze noodconstructie is bedacht in afwachting van een structurele oplossing tussen rijk en gemeenten. We hopen dat het rijk de verwachtingen die nu gewekt worden waarmaakt. Zo niet, dan zullen gemeenten na 2021 serieus in de knel komen. Ik maak me daar ernstige zorgen over, omdat we nu al zien dat gemeenten zich genoodzaakt voelen om basisvoorzieningen weg te saneren.’

Verantwoording
Het onderzoek is door Frontin PAUW in juli en augustus uitgezet onder 340 gemeenten. Van hen vulden 86 de enquête naar omvang en aard van de gemeentelijke tekorten in. Vorige week is een aantal van hen benaderd over specifiek de stelpost ‘extra middelen jeugd’.