Bestaanszekerheid voor vijf kwetsbare jongeren

Een jaar lang ruim duizend euro per maand, zonder voorwaarden: dat krijgen vijf (voormalig) dak- en thuisloze jongeren in Eindhoven, Rotterdam en Den Haag. Het experiment moet ze helpen uit een negatieve spiraal te ontsnappen. Initiatiefnemer Marleen van der Kolk: 'Financiële bestaanszekerheid zien wij als de basis voor alle jongvolwassenen om hun toekomst vorm te kunnen geven en om dak- en thuisloosheid te voorkomen.’

Preventie
Stichting Zwerfjongeren Nederland (SZN) heeft het initiatief genomen voor de proef. Programmamanager Marleen van der Kolk is er erg trots op. Vijf jongeren tussen de 18 en 21 jaar in drie steden (Eindhoven, Rotterdam en Den Haag) krijgen 12 maanden lang een bedrag van 1050 euro op hun rekening gestort. Dat is volgens de Participatiewet genoeg om van te leven. Het is een vorm van preventie: de beurs moet problemen als dakloosheid, criminaliteit en schulden in een vroeg stadium voorkomen. De huidige proef wordt gefinancierd door vier fondsen: Stichting Doen, FNO en Kansfonds en Fundatie Van den Santheuvel Sobbe. Eind vorige maand kregen de vijf deelnemers hun eerste betaling.

Onderhoudsplicht
Volgens schattingen van het CBS zijn er in Nederland ruim twaalfduizend dak- en thuisloze jongeren (tussen 18 en 30 jaar oud). Die groep is sinds 2009 verdriedubbeld. Meer dan de helft van hen heeft een achtergrond in de jeugdzorg. De proef van SZN richt zich op jongeren tussen de 18 en 21 jaar omdat die vaak tussen wal en schip vallen. Na je 18e stroom je uit de jeugdzorg, maar tot je 21e kun je niet meer dan zo'n 250 euro aan bijstandsuitkering krijgen. Ouders hebben namelijk tot de 21e verjaardag van hun kind een wettelijke onderhoudsplicht. 'Maar dat werkt niet als de ouders buiten beeld zijn', aldus Van der Kolk.

Bouwdepot
'Belangrijk voor SZN is om te kijken wat er gebeurt bij de jongeren als we financiële bestaanszekerheid bieden, vanuit vertrouwen, aansluitend bij de eigen motivatie van de jongeren,’ legt Van der Kolk uit. Financiële bestaanszekerheid is dan ook één van de uitgangspunten van het Actieprogramma Dak- en Thuisloze Jongeren dat het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport vorig jaar presenteerde. Bestaanszekerheid dient volgens Van der Kolk als ‘een fundament om je leven weer op te bouwen.’ Daarom wordt de proef ‘bouwdepot’ genoemd.

Ambtenaarsjasje
Het idee ontstond in het zogenaamde Waardecafé in Den Haag, ook een initiatief van Stichting Zwerfjongeren Nederland. Daar worden bezoekers uitgedaagd om zich te verplaatsen in het leven van dak- en thuisloze jongeren. Een stem in een koptelefoon nodigt bijvoorbeeld uit om in de schoenen van Imane te stappen: 'Trek je ambtenaarsjasje even uit.' Het Waardecafé wordt geleid door social designer Manon van Hoeckel, die ook de vijf jongeren van de bouwdepot-proef begeleidt.

Tekst gaat door onder afbeelding.

Het Waardecafé in Den Haag. Foto: Sabine Rovers.

Overlevingsstand
Van der Kolk: 'We willen onderzoeken of jongeren zelf de eerste stap kunnen zetten om aan het systeem te ontsnappen. Dat systeem maakt je namelijk passief, je wordt voortdurend in wachtstand gezet. Bovendien is er veel stress. Jongeren met geldzorgen hebben vaak een soort burn out. En toch vragen we ze vanuit de Participatiewet om naar school te gaan. Dat lukt niet altijd, deze jongeren moeten eerst uit de overlevingsstand.' Ze geeft het voorbeeld van één van de vijf jongeren, Kazoe uit Eindhoven, die aan haar paniekaanvallen wil werken. Dat kan pas als haar financiële situatie stabiel is, maar dat kan niet omdat haar ouders haar niet kunnen ondersteunen.  'Dat willen wij doorbreken', aldus Van der Kolk.

Ontspannen
Ook de 21-jarige bankhopper Rami krijgt het komende jaar een bouwdepot. Hij kent de negatieve spiraal van het systeem waar Van der Kolk het over heeft. In een interview legt hij uit: 'Ik hou van aanpakken, m’n schouders ergens onder zetten. Maar om te kunnen werken, moet je ook een plek hebben waar je kunt ontspannen en tot rust kunt komen. En mensen om je heen hebben waar je bijhoort. Veel mensen vergeten hoe belangrijk dat is.'

Vijftig jongeren
'De jongeren zeggen nu al: het kan niet mislukken, want erger kan het niet worden', vertelt Van der Kolk. Zelf benadrukt ze wel dat het belangrijk is om de jongeren erop voor te bereiden dat de onvoorwaardelijke uitkering na een jaar ook stopt. Maar als de resultaten positief zijn, wil ze door. 'Ik hoop dat ik met gemeenten en fondsen, met publiek-privaat geld, uiteindelijk een bouwdepot voor, bij wijze van spreken, vijftig jongeren kan realiseren in vijf of meer gemeenten.'

Actiever
De eerste betaling is pas net gedaan, maar de jongeren hebben al wel plannen. Imane uit Den Haag gaat haar opleiding in de zorg afmaken en Kazoe uit Eindhoven gaat eerst aan haar paniekaanvallen werken. Ook Rami heeft een duidelijk toekomstperspectief: eerst een paar maanden sparen om een kamer te kunnen huren, dan een regeling treffen voor zijn schulden, dan op zoek naar werk of een opleiding. 'Ik denk dat ik veel actiever ben, als ik uit deze situatie van continu wachten raak.'