‘Alles begint bij taal’

Gemeenten spelen een centrale rol bij de bestrijding van laaggeletterdheid. Dat zegt Marja van Bijsterveldt, sinds 1 januari voorzitter van de Stichting Lezen & Schrijven. Lokale overheden komen veel met mensen in aanraking die moeite hebben met lezen en schrijven, bijvoorbeeld bij de sociale diensten. ‘Het mooie van de gemeente is dat daar meerdere kanalen samenkomen, van de jeugdzorg tot de sociale diensten. Zeker met de naderende decentralisaties wordt het netwerk en de invloed van de gemeenten groter.’

Forse bezuinigingen
Die decentralisaties gaan gepaard met forse bezuinigingen. ‘Ik begrijp dat er veel op de gemeenten afkomt’, zegt de opvolger van prinses Laurentien. ‘Maar als ze slimme allianties smeden kunnen ze veel bereiken - ondanks een lagere bijdrage van het Rijk. Gemeenten kunnen samenwerken met bibliotheken, scholen, bedrijven, zorg- en welzijnsinstellingen en instanties als het Nibud en het UWV. Dit is het momentum om taal centraal te stellen. De minister van Onderwijs is voornemens om de aanpak neer te leggen bij de 35 arbeidsmarktregio’s. Niet elke gemeente hoeft eigen beleid te ontwikkelen.’

Volwasseneneducatie
Ook blijven er volgens de voormalig staatssecretaris en minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) genoeg potjes over waar gemeenten geld uit kunnen halen om laaggeletterdheid aan te pakken. Zo is er jaarlijks 53 miljoen euro beschikbaar voor volwasseneneducatie, specifiek gericht op het verbeteren van taal – en rekenvaardigheden. ‘Van dat geld kunnen professionals die vrijwilligers opleiden worden betaald.’

Taalscreening
Wanneer mensen een bijstandsuitkering aanvragen kun je hen screenen op een mogelijke taalachterstand, zegt Van Bijsterveldt. ‘In Den Haag bijvoorbeeld blijkt dat  40 procent van de bijstandsgerechtigden moeite heeft met lezen en schrijven. Gemeenten kunnen een tegenprestatie vragen voor een uitkering. Laat de bijstandsgerechtigden die wel kunnen lezen en schrijven laaggeletterden helpen – uiteraard onder begeleiding van professionals.’

Aantal laaggeletterden stijgt
Laaggeletterdheid betekent dat iemand onvoldoende kan lezen, schrijven of rekenen om ‘effectief te kunnen handelen in persoonlijke en maatschappelijke situaties en in situaties van studie en werk’, aldus de Stichting Lezen & Schrijven. Nederland telt naar schatting zo’n 1,3 miljoen laaggeletterden tussen de 16 en 65 jaar, ofwel een op de negen Nederlanders in die leeftijdscategorie. Ongeveer 250.000 mensen zijn analfabeet en kunnen helemaal niet lezen of schrijven. Van Bijsterveldt: ‘Het aantal laaggeletterden stijgt weer, net als in meer Europese landen. Daar moet een einde aan komen.’

Zelfredzame burgers
Investeringen in de bestrijding van laaggeletterdheid betalen zich volgens de oud-minister op termijn uit. ‘De gemeente heeft erg veel belang bij zelfredzame burgers. Van het invullen van een formulier tot het vinden van een baan en het stoppen van een uitkering; dat kan alleen als mensen goed kunnen lezen en schrijven. Als je ze daarbij niet helpt blijf je die mensen terugzien aan je loketten. Bijvoorbeeld bij de schuldhulpverlening als iemand de voorwaarden van een aankoop niet heeft begrepen. Er zijn echt mensen die denken dat rente alleen maar positief kan zijn.’

Arbeidsproduktiviteit
Wanneer alle laaggeletterden een taalcursus zouden volgen kan dat de maatschappij structureel 700 miljoen euro opleveren, stelt de Stichting Lezen & Schrijven. ‘Mensen worden gezonder en hun arbeidsproductiviteit gaat omhoog’, zegt Van Bijsterveldt. ‘Als de economie straks weer aantrekt hebben we alle mensen die nu aan de kant zitten hartstikke hard nodig. Wanneer je laaggeletterd bent is het perspectief op een baan veel kleiner. Zelfs voor veel laaggeschoold werk moet je kunnen lezen om de techniek te begrijpen. Alles begint bij taal.’

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur 5