Plasterk maakt herindelingen financieel aantrekkelijker

Minister Plasterk van Binnenlandse Zaken wil gemeentelijke herindelingen financieel minder onaantrekkelijk maken. Zoals het nu is geregeld, krijgen fusiegemeenten tonnen minder van het rijk. ‘Ik wil een prikkel de andere kant op.’

Verdubbeling tempo herindeling

Dat zegt de PvdA-bewindsman deze week in een interview met Binnenlands Bestuur. Om het tempo van herindelingen op te voeren (‘ik wil een verdubbeling’) overweegt Plasterk onder andere met financiële prikkels te gaan werken in het gemeentefonds. ‘Ik ga daar naar kijken, samen met mijn collega van Financiën en in overleg met de VNG’, zegt hij. ‘Als vier gemeenten nu fuseren, krijgen ze minder aan algemene uitkering. Dat heeft te maken met de zogeheten vaste voet, een vast bedrag voor elke gemeente. Bij een fusie van vier naar één gemeente wordt datzelfde bedrag uitgekeerd, maar voor slechts één gemeente. De vaste voet wordt dus minder. Dat maakt het minder aantrekkelijk om te fuseren. Ik wil een prikkel de andere kant op.’

Sleutelen aan het gemeentefonds

Hoe de minister gaat sleutelen aan die zogeheten vaste voet, staat nog niet vast. ‘Laat ik het zo zeggen: ik ga er voor zorgen dat herindelen minder onaantrekkelijk wordt door de vaste voet.’ Door het wegvallen van de vaste voet bij een herindeling gaan bijvoorbeeld Gaasterlân-Sleat, Lemsterland en Skarsterlân er bij de fusie volgend jaar ruim acht ton structureel op achteruit, zo hadden ze zelf al becijferd. Die vaste voet komt namelijk nu neer op zo’n 400.000 euro per gemeente. Groot of klein; elke gemeente krijgt dat bedrag. Alleen de regeling voor de vier grote gemeenten, Baarle-Nassau en de Waddengemeenten is anders. Zo krijgen Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht jaarlijks respectievelijk 67, 121, 163 en 283 miljoen euro aan vaste bijdrage uitgekeerd. Die vaste bijdrage voor de G4 ligt overigens onder vuur. De onderbouwing ervan is volgens een advies van de Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) uit 2011 aan de minister van Binnenlandse Zaken ‘achterhaald.’

Forse tegenvaller bij fusie

Eerder al, in 2008, wees een gezamenlijk rapport van de Rijksuniversiteit Groningen en Berenschot – geschreven in opdracht van de provincie Zuid-Holland – op de nadelige gevolgen van de huidige regeling bij herindelingen. Uit hun onderzoek naar onder andere de effecten van herindelingen bleek dat veel gemeenten in de eerste jaren na de fusie te maken hebben met forse financiële tegenvallers. Zo viel op dat er in de nieuwe gemeente vaker wordt gesproken en nagedacht over bezuinigingen in vergelijking met de oude gemeente. Eén van de verklaringen is volgens de onderzoekers dat de nieuwe gemeente al snel minder geld uit het gemeentefonds krijgt.  ‘Het fonds keert voor elke gemeente een vaste voet uit, een vast bedrag voor elke gemeente. Een fusie van drie gemeenten betekent dus een achteruitgang van drie naar een keer uitbetaling van die vaste voet. Op termijn is dat logisch, de nieuwe gemeente moet immers schaalvoordelen halen en daarom minder kosten maken. Maar dat effect doet zich niet meteen voor, terwijl de inkomsten wel dalen’, aldus de onderzoekers.

Lees vrijdag het hele interview met Plasterk in Binnenlands Bestuur 1