Zorgen voor Jeugdzorg

Gemeenten hebben amper grip op de alsmaar stijgende uitgaven Jeugdzorg met als gevolg (grote) tekorten op de begroting. Maar niet alleen de tekorten, ook de kwaliteit en beschikbaarheid staan onder druk.

Op 13 mei 2022 is er door Staatssecretaris Van Ooijen (VWS) en minister Weerwind (Rechtsbescherming) een brief gestuurd ter voorbereiding op het commissiedebat Jeugd van 18 mei 2022 met de Tweede Kamer. Met een zin wordt de urgentie van de brief duidelijk:

‘Al met al is de belofte van de decentralisatie – passende hulp, dichtbij huis, gezinsbreed, efficiënter en met minder kosten – onvoldoende waargemaakt. Er wordt meer geld dan ooit aan jeugdzorg besteed. Dat is voor de toekomst niet houdbaar, het moet anders en het moet beter.’

Dieper kijkend naar het probleem zien we meerdere oorzaken. Gemeenten zijn onvoldoende toegerust om het aantal aanbieders - en de kwaliteit die zij leveren - te managen. Het huidige inkoopbeleid kent perverse prikkels die leiden tot oplopende wachtlijsten, grote hoeveelheden aanbieders, hoge winsten en de zorg die niet terecht komt waar deze het hardst nodig is, de meest kwetsbare jeugdigen.

Ook de wijze waarop het systeem is ingericht de afgelopen jaren draagt bij aan de problematiek. Gemeenten en aanbieders zijn er in de afgelopen jaren niet in geslaagd om preventie goed vorm te geven, de verbinding tussen processen en inhoud goed in te richten en ondersteuningsvragen worden zorgvragen doordat er nauwelijks zicht is op de cruciale momenten. Ook wordt er nog onvoldoende gebruik gemaakt van de beschikbare data om zo te kunnen anticiperen.

Het moet en het kan anders

De voorgenomen wijziging, waarin een wijk-/sociale teams een belangrijke verantwoordelijkheid krijgen, lijkt op het eerste gezicht dan ook dé oplossing. Op het gebied van preventie, zoals het versterken van de sociale basis in de wijk of het dorp. In het bijzonder gaat dit over, aanwezig zijn op de cruciale momenten, het verbinden van (jeugd)gezondheidszorg en jeugdzorg, door meer intensieve samenwerking en het bevorderen van integrale hulpverlening waarbij de specialistische jeugdzorg is ingebed in het lokale welzijns– en gezondheidssysteem. Casus regie, doorzettingsmacht en -kracht is ook belangrijk, net als leidende principes en ‘handelingsverlegenheid’ te verkleinen

Het is echter belangrijk om alert te zijn dat de oorzaken die tot de problemen in de jeugdzorg hebben geleid niet op dezelfde wijze in de nieuwe situatie weer de kop op steken. Ook in de oude situatie waren namelijk afspraken, samenwerkingen, contracten, overeenkomsten, sturing, monitoring, etc. Deze hebben echter niet tot de gewenste effecten geleid.

We zien dit terug in de opdrachten waar we aan werken met de voorlopers en pioniers van de stelselwijziging. Zij lopen na één tot twee jaar alsnog tegen dezelfde problemen aan als onder het huidige stelsel. En ook hier gaat het financieel alsnog mis. Ondanks de afspraken en de goede bedoelingen.

Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg

Wanneer gemeenten tot een succesvolle uitvoering van jeugdzorg willen komen, is er volgens de visie van BDO juist nú inzet nodig. Juist nu vele gemeenten de stap maken jeugdzorg onder te brengen in de wijk-/sociale teams.

Volgens de visie van BDO vraagt deze complexe opgave om succesvolle samenwerkingen. Succesvolle samenwerkingen binnen je eigen organisatie, met andere overheidsorganisaties én succesvolle samenwerkingen op het snijvlak van het publieke en private domein.

Dat vraagt onder andere om leidende principes die worden door vertaald naar de uitvoering en om onafhankelijke inzet die dat ondersteunt, samenbrengt en stuurt. In de eigen organisatie en in de samenwerking met anderen.

Samenwerken binnen de eigen organisatie

Maar het vraagt ook om wat anders. Jeugdzorg is mensenwerk. Hoe heb je als gemeente je proces ingericht? Gericht op een product of gericht op mensen? Hoe ga je om met de beschikbare kwantiteit en kwaliteit in je organisatie? En waarom maken we afspraken over samenwerken vooral op taken, rollen en verantwoordelijkheden maar zit het succes van samenwerken in hoe we met elkaar omgaan (gedrag en cultuur)?

Samenwerken met anderen

Succesvolle samenwerking vragen om langdurig te investeren in elkaar en om vertrouwen. Om één gezamenlijk belang en sterke leiders en bestuurders die elkaar weten vast te houden op inhoud, relatie én op momenten dat het spannend wordt. Succesvolle samenwerkingen vragen om een concreet en gezamenlijk uitgewerkte business case en tot slot om duidelijkheid waar het gaat om wet- en regelgeving, governance en bedrijfseconomische belangen.