Advies: huishoudelijke hulp naar bijzondere bijstand

Huishoudelijke hulp moet van de Wmo naar de bijzondere bijstand worden overgeheveld, zodat deze voorziening voor de meest kwetsbaren beschikbaar blijft. Alle hulp en ondersteuning voor zelfstandig thuiswonende ouderen moet vanuit de Wet langdurige zorg (Wlz) bij de Wmo en de Zorgverzekeringswet (Zvw) worden ondergebracht. Gemeenten moet worden verboden Wmo-cliënten naar de Wlz door te schuiven als zelfstandig thuiswonende ouderen het ook met Wmo-ondersteuning kunnen redden. Gemeenten die kunnen voorkomen dat inwoners een beroep op de Wlz moeten doen, moeten een hogere uitkering uit het gemeentefonds krijgen.  

Digital first

‘Digital first’ moet de norm worden bij zorg en ondersteuning voor thuiswonende ouderen. Het aantal verpleeghuisbedden moeten worden uitgebreid. Gemeenten moeten ouderen stimuleren naar een meer geschikte woning te verhuizen. Die moeten wel worden gebouwd. De Woningwet moet worden aangepast.

Advies

Dat stelt de Commissie Toekomst zorg thuiswonende ouderen in zijn woensdagmiddag uitgebrachte advies ‘Oud en zelfstandig in 2030. Een reisadvies’. Dat is aangeboden aan minister Hugo de Jonge (VWS). Ga (ver)bouwen, ga digitaal en werk samen zijn de drie centrale adviezen van de commissie onder voorzitterschap van oud-minister Wouter Bos. De commissie heeft in totaal 35 aanbevelingen gedaan, aan onder meer gemeenten, woningcorporaties, ouderenorganisaties en de ministeries van VWS, SZW en Financiën.

Onwenselijk gedrag

De huidige wet- en regelgeving is complex, stelt de commissie. Zelfstandig thuiswonende ouderen kunnen met drie wetten te maken hebben: de Wmo, de Zvw en de Wlz. Ingewikkeld voor de ouderen, maar ook voor zorgprofessionals, onder meer omdat de wetten niet helder zijn afgebakend. De overgang van het ene regime naar het andere verloopt daarnaast vaak niet soepel en mensen die van de Wmo naar de Wlz gaan kunnen te maken krijgen met hogere eigen bijdragen. ‘Door de complexe verkaveling van zorg en ondersteuning over drie verschillende wetten ontstaan er bovendien financiële prikkels die onwenselijk gedrag van inkopende partijen stimuleren’, aldus de commissie. Het kan voor gemeenten en zorgverzekeraars ‘verleidelijk zijn om hun uitgaven binnen de perken te houden door ouderen naar de Wlz te laten overgaan. Gemeenten worden financieel niet beloond voor het ondersteunen van zelfstandig wonende ouderen in de vorm van woningaanpassingen of het bieden van tijdelijke opvang.’

Verbreden Wmo

Een oplossing zou zijn de drie wetten ineen te schuiven, met de daarbij behorende verandering van financiering en verantwoordelijkheden. Dat is nu te rigoureus, erkent de commissie, maar zij adviseert ‘Den Haag’ deze optie in het achterhoofd te houden. Ze adviseert nu wel om alle zorg en ondersteuning voor zelfstandig wonende ouderen uit de Wlz te halen en deze over te hevelen naar de Wmo en de Zvw. ‘Uitgangspunt is dat de zorg voor de zelfstandig wonende oudere kan meegroeien met de zorgbehoefte, zonder dat de oudere naar een ander regime hoeft over te gaan, totdat Wlz-zorg nodig is. De Wlz wordt voor ouderen teruggebracht tot het domein waarvoor de wet oorspronkelijk bedoeld was: dat van de langdurige institutionele, intramurale zorg.’ De wijkverpleegkundige zou kunnen worden ingezet voor de indicaties voor Wmo en Wlz. Er kan dan beter maatwerk worden geleverd en bureaucratische rompslomp wordt voorkomen. Ook kan hiermee voorkomen dat onnodig vroeg of juist te laat een beroep op formele hulp wordt gedaan.

Beloon gemeenten

Gemeenten moeten worden beloond als zijn besparingen weten te realiseren op de uitgaven aan de Wlz, stelt de commissie verder. De verdeling van het gemeentefonds moet zo worden ingericht dat gemeenten met een vergelijkbare bevolkingssamenstelling een hogere uitkering uit het gemeentefonds ontvangen naarmate de instroom van hun inwoners in de Wlz lager is. Het geld dat op de Wlz wordt bespaard, wordt aan het gemeentefonds toegevoegd. ‘Het nettoresultaat is een budget-neutrale investering in de ondersteuning van zelfstandig wonende ouderen’, aldus de commissie.

Digitale innovaties

Om de zorg en ondersteuning voor thuiswonende ouderen betaalbaar te houden, moet digitaal de norm worden. ‘Daardoor komen tijd en capaciteit vrij om de meest kwetsbaren de aandacht te geven die zij nodig hebben.’ Veel hulp en ondersteuning kan op afstand worden gegeven, zodat er niet meer naar mensen toe hoeft te worden gegaan. Dat fysieke bezoek kost veel tijd en geld van onder meer professionele ondersteuners en zorgverleners en van mantelzorgers en hun werkgevers, stelt de commissie. ‘Dat kan en moet anders. We zullen het toenemend potentieel van computer- en taalvaardige ouderen moeten benutten.’ Inkopers van zorg en aanbieders moeten daar vanaf nu ‘voluit op inzetten’. Het ministerie zou onder meer gemeenten met zachte hand kunnen dwingen bewezen effectieve en doelmatige digitale innovaties en e-healthtoepassingen in te (laten) zetten. De rijksoverheid moet investeren in de aanleg van snelle en betrouwbare internetverbindingen in landelijke, dunbevolkte gebieden, adviseert de commissie verder, omdat de markt het laat afweten. Juist in deze gebieden zijn e-health en domotica van belang, vanwege een laag voorzieningenniveau, schaarste aan mantelzorgers en zorgpersoneel en lange reisafstanden.

Meer verpleeghuisbedden

De verpleeghuiscapaciteit moet meegroeien met de omvang van de groep ouderen waarvoor het onverantwoord en niet doelmatig is om de benodigde zorg en ondersteuning in de eigen woning te verlenen. De commissie doet geen uitspraken over een inschatting van de omvang van de bouwopgave. Dat valt buiten het bestek van de opdracht.

Verhuismakelaars

Gemeenten en woningcorporaties staan samen aan de lat om ouderen te stimuleren naar een geschikte woning te verhuizen en hen daarin te ondersteunen. Mensen anticiperen nu niet tijdig op de gevolgen van het ouder worden, aldus de commissie. ‘Ouderen zijn bijvoorbeeld weinig geneigd hun woonsituatie vroegtijdig aan te passen aan een toekomstige oude dag met beperkingen.’ Wooncoaches of verhuismakelaars en goede doorstroomregelingen kunnen worden ingezet om de ouderen het goede zetje te geven, suggereert de commissie. ‘Essentieel is natuurlijk dat er wel voldoende geschikte woningen zijn.’

Prestatieafspraken

Gemeenten moeten door de ministeries van BZK en VWS worden verplicht woonzorgvisies op te stellen. Daarbij moeten prestatieafspraken worden gemaakt over de te bouwen voor ouderen geschikte woningen. De commissie is zich van de woningmarktproblemen bewust, maar ‘dat is echter geen reden om op dit punt niet voor specifieke afspraken en verplichtingen te pleiten’.  Het opzetten van woonvormen die het ouderen makkelijk maken om elkaar bij te staan, moet worden bevorderd door gemeenten en woningcorporaties. De ministeries kunnen het hen makkelijker maken door in de Woningwet een verlicht regime op te nemen voor geclusterde of collectieve woonvormen. Ook moeten deze woonvormen van de Verhuurderheffing worden uitgezonderd.