De gezonde leefomgeving centraal zetten

Gezondheid is geen nieuw thema, maar de focus erop krijgt steeds meer prioriteit. Gelukkig maar, want met de druk op de zorg, de vergrijzing en snelle verstedelijking is het belangrijk preventief aandacht te hebben voor gezondheid. En dan het liefst op een integrale manier; met een leefomgeving die niet alleen gezond is, maar ook uitnodigt tot gezond gedrag.  

Bij Over Morgen zetten we naast duurzaamheid, gezondheid centraal in ons werk. De toekomstbestendige leefomgeving moet een gezonde plek zijn om te leven voor bewoners. Ook vanuit de Omgevingswet is dit een belangrijke doelstelling. Maar wat maakt een plek, dorp of stad gezond? Aan welke knoppen moet je draaien om dit te realiseren? Wat zijn knelpunten en de kansen op succes? We spraken de afgelopen periode tien organisaties – van gemeenten tot wetenschappers – om het antwoord op die vragen te vinden. Daarbij kwamen we tot de volgende inzichten.

De factoren die bijdragen aan een gezonde leefomgeving:  

Een gezonde leefomgeving: de uitdagingen 

1. Integrale samenwerking fysiek en sociaal 

Gezondheid overstijgt meerdere domeinen binnen overheden: sociaal, ruimte, wonen, groen, zorg, sport en bewegen. In de praktijk blijkt het lastig voor overheden om het sociale en fysieke domein goed samen te laten werken.  

2. Inzichtelijkheid en moeilijk meetbare effecten  

Het is moeilijk inzichtelijk te maken in hoeverre een leefomgeving bijdraagt aan gezond gedrag. Ook omdat er veel andere factoren zijn die van invloed zijn op de gezondheid. Daarom krijgt dit thema niet altijd prioriteit.  

3. Druk op de ruimte en financieel onaantrekkelijk 

Vooral in dichtstedelijke gebieden is de druk op de ruimte groot. Door voldoende ruimte te reserveren voor gezonde elementen, bijvoorbeeld groen, sport, spelen en ontmoeten, wordt het moeilijker voor een gemeente of ontwikkelaar om het financiële plaatje rond te krijgen. 

4. Focus op gezondheidsbescherming in plaats van -bevordering 

Het is makkelijker om te meten hoe hoog het fijnstofgehalte is, dan om te meten hoeveel een speelplek bijdraagt aan de gezondheid van kinderen, waardoor het eerste (gezondheidsbescherming) prioriteit krijgt.  

5. Ontbreken van kaders, normen en maatregelen voor borging in processen en organisatie  

Overheden zijn nog op zoek naar duidelijke kaders en standaard werkvormen om gezondheidsmaatregelen concreet en meetbaar te maken en zo te kunnen borgen in planprocessen en gebiedsinrichting. 

Waar liggen de kansen? 

Het is essentieel om gezamenlijk een visie en doelen op te stellen tussen het fysiek domein en sociaal domein op het gebied van gezondheid. Waar zitten de raakvlakken? En waar liggen de koppelkansen? Het is nodig om samen uitgangspunten op te stellen met belangrijke ketenpartners, zoals de GGD en lokale gezondheidspartijen. Samenwerkingen die nu nog lang niet altijd plaatsvinden.  

Daarnaast ligt er een grote kans voor een gezonde leefomgeving om op gebiedsniveau aan de slag te gaan. Bijvoorbeeld door bij nieuwe gebiedsontwikkelingen meteen gezondheid als belangrijke opgave mee te nemen en vroegtijdig te borgen in duidelijke eisen of maatregelen. Of om in bestaande wijken met een wijkaanpak integraal aan de slag te gaan met opgaven rondom leefbaarheid en gezondheid.  

Ten slotte is het belangrijk om normen en kaders te ontwikkelen voor voorzieningen en maatregelen die de gezondheid bevorderen. Zo is het concreet en meetbaar en kan er scherp gemonitord worden of maatregelen effectief zijn.  

Over Morgen aan de slag met een gezonde leefomgeving  

Bij Over Morgen gaan duurzaamheid en gezondheid hand in hand. Dat doen we door:  

• met sociaal en fysiek domein en ketenpartners tot een gezamenlijke visie te komen en deze te vertalen naar beleid en borging in planprocessen; 
• te onderzoeken wat er al speelt en gebeurt binnen een organisatie rondom gezondheid en door concrete aanbevelingen te doen; 
• ruimtelijke processen op verschillende domeinen en partijen vroegtijdig te betrekken; 
• op gebiedsniveau aan de slag te met gezondheid. Bijvoorbeeld door het opstellen van ambities en maatregelen binnen gebiedsontwikkelingen, ook in relatie tot andere duurzaamheidsthema’s; 
• met behulp van data een quick-scan uit te voeren van de staat van de gezonde leefomgeving. Bijvoorbeeld door de methodiek van de Gezonde Stad Index van Arcadis toe te passen.  

Wat we al doen

We zijn bij Over Morgen al even bezig met een gezonde leefomgeving. Kijk maar eens naar de volgende projecten.  

• Het opstellen van een wijkaanpak om de leefbaarheid te verbeteren voor 110-Morgen in Rotterdam.  
• Het opstellen van een integrale duurzaamheidsvisie met ambities rondom gezondheid voor Stadshaven Nijkerk. 

Wil je eens met ons sparren over een gezonde leefomgeving? Neem dan contact op met adviseurs Inge Janssen of Sanne Veldhuizen. Wil je onze hele two-pager lezen, kijk dan hier.