Beste bestuurder, verlies de gezondheid niet uit het oog

De Provinciale Statenverkiezingen zijn achter de rug, maar dat betekent geen opgelucht ademhalen voor nieuwe bestuurders. De uitdagingen voor komende bestuursperiode stapelen zich op: er zijn woningen nodig, maar we moeten ook verduurzamen, de natuur beschermen, bereikbaar blijven én de economie draaiende houden. Het liefste allemaal zo snel mogelijk. Het grote gevaar is dat we de komende jaren de gezondheid en leefbaarheid van onze buurten en wijken uit het oog verliezen.

Want ook op dat gebied hebben we een grote uitdaging. De meest kwetsbare groepen wonen vaak op de meest ongezonde plekken. Zo kan de levensverwachting tussen verschillende buurten wel acht jaar schelen. Welvaartsziekten nemen toe, kinderen bewegen steeds minder en er is een groeiende groep mensen die eenzaamheid ervaart. Als we niet vol inzetten op het voorkomen van gezondheidsproblemen en zorg, zal in 2040 één op de vier mensen in de zorg moeten werken (SER, 2020). Terwijl er nu al sprake is van tekorten.

De fysieke leefomgeving speelt hierin een belangrijke rol. We willen niet alleen dat buurten gezond zijn, veilig en met schone lucht. Maar ook dat buurten gezond gedrag stimuleren. Een aantrekkelijke leefomgeving waarin ontmoeten, bewegen en spelen centraal staan. Waar iedereen kan meedoen, met voldoende voorzieningen, groen en rust. Ambities waar niemand op tegen kan zijn. Toch zie je dat er weinig ruimte beschikbaar is in de wijken voor sport en groen. Waarom is het zo moeilijk om deze ambities waar te maken?

Elke vierkante meter telt

Gemeenten en provincies komen veel hobbels tegen. De grote verstedelijkingsopgave speelt hierin een grote rol. Er moeten de komende jaren 900.000 woningen bij, grotendeels binnenstedelijk en ook nog betaalbaar. Het liefst parkeert iedereen zijn auto voor de deur. Elke vierkante meter telt en dat maakt het lastiger om ruimte te reserveren voor groen, sport en spel en ontmoeten. Het is voor ontwikkelaars ook helemaal niet rendabel om ruimte te reserveren voor de gezonde leefomgeving. De kosten zijn hoog en de (maatschappelijke) opbrengsten indirect en voor de lange termijn. Door het ontbreken aan (wettelijke) normen en kaders sneeuwen de ambities op het gebied van de gezonde leefomgeving al snel onder ten opzichte van de andere doelen.

Daarnaast is de leefomgeving maar één van de vele factoren die van belang zijn voor de gezondheid van inwoners. Het is daarom essentieel om integraal samen te werken tussen verschillende domeinen (denk aan zorg, sport en het sociale domein), want met alleen fysieke ingrepen kom je er niet. Maar dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Het fysieke en sociale domein trekken nauwelijks samen op en werken op compleet verschillende tijdspaden en in andere processen. Zo duren grootschalige gebiedsontwikkelingen vaak jaren, waar sociale programma’s binnen een jaar kunnen worden uitgerold.

Maar hoe kan je daar als bestuurder nou op sturen, zowel bij nieuwbouw als in de bestaande wijken waar verbetering nodig is? Hoe voorkom je dat de verschillen tussen wijken groter worden?

Integraal werken en gedurfde keuzes

Een verandering teweeg brengen is complex, maar wel essentieel. Het vraagt om integraal werken en gedurfde keuzes maken. We moeten weg van de snelle oplossingen en kijken naar de lange termijn. Een aantal tips:

• Het verbeteren van de gezonde leefomgeving vraagt om een gebiedsgerichte en integrale aanpak in samenwerking met lokale partners. Begin daarom in de buurten waar de problemen het grootst zijn om te voorkomen dat de gezondheidsverschillen toenemen.
• Maak de doelen voor de gezonde leefomgeving concreet. Blijf niet hangen in vage ambities waar iedereen zich in kan vinden. Ruimte voor gezondheid vraagt om harde keuzes. Bijvoorbeeld door het weren van auto’s in een woonwijk, om de straten veiliger en schoner te maken. Of door die sportvelden juist wel midden in die wijk aan te leggen, in plaats van aan de rand van de stad.
• Zorg dat het thema integraal wordt meegenomen in de organisatiestructuur. Gezondheid is een thema dat meerdere domeinen bestrijkt en dus overal hoog op de agenda moet staan. De schotten tussen domeinen in de meeste overheidsstructuren vertragen een effectieve aanpak op dit gebied. Volg bijvoorbeeld het voorbeeld van Provincie Utrecht, die onder andere actief handvaten en instrumenten aanbiedt om gezondheid integraal mee te nemen in grote fysieke ontwikkelingen.

Beste toekomstig bestuurder, mocht u afgelopen week verkozen zijn, verlies dan – te midden van deze grote bouwopgave – de mens en haar gezondheid niet uit het oog. Denk aan de toekomst en stuur juist op moeilijk meetbare doelen rondom gezondheid. Zet u in voor gezonde buurten die uitnodigen tot ontmoeten, sporten en spelen, zodat de gezondheidsverschillen in Nederland niet verder toenemen. Ik wens u veel succes!

Inge Janssen, adviseur Over Morgen