Wethouders worstelen met energietransitie

VNG vraagt aandacht voor uitvoerbaarheid plannen

De zorgen uitten de wethouders in een aantal speciaal door BNG Bank met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) gehouden regionale inspiratiebijeenkomsten. In september werden vier van die bijeenkomsten gehouden om met wethouders te praten over de enorme taak die ze te wachten staat op het gebied van de energietransitie.

‘Er zijn heel veel ambities als het om de energietransitie gaat, maar ook heel veel vragen’, zegt Gita Salden, voorzitter van de Raad van Bestuur van BNG Bank. ‘Wethouders vragen zich af hoe ze de financiering rond krijgen, hoe ze genoeg draagvlak krijgen, of ze niet te vroeg in de verkeerde technologie investeren.’

Verduurzamen woning
‘Het is nog steeds onvoldoende duidelijk wie en hoe we de kosten van de energietransitie gaan betalen. Het is voor gemeenten vanzelfsprekend dat de rekening van de energietransitie niet op het bordje van de inwoners mag komen’, aldus Lot van Hooijdonk, voorzitter VNG-commissie Economie, Klimaat, Energie en Milieu.

Het moet volgens haar voor woningeigenaren financieel haalbaar en aantrekkelijk worden om hun woning te verduurzamen. Dat kan bijvoorbeeld door gebouwgebonden financiering: een lening voor het verduurzamen van het huis die gekoppeld is aan het huis en niet aan de hypotheek. ‘Banken, rijk en financiële organisaties moeten dit mogelijk maken.’

Lagere energierekening
Een van de zorgen is dat de energietransitie leidt tot een nog grotere kloof tussen arm en rijk. Mensen die het geld hebben, kunnen het zich veroorloven om de ingrijpende aanpassingen aan hun huis uit te laten voeren. Hiermee verlagen ze hun energierekening. Mensen die dat geld niet hebben, krijgen dat voordeel niet. De door de VNG geprefereerde fiscale aftrek van de gebouwgebonden financiering is echter wat het kabinet betref van tafel. De VNG wil aan de sectortafel samen met het Kabinet gaan onderzoeken hoe gebouwgebonden financiering dan wel kan werken voor onze inwoners.

‘Met het wegvallen van deze vorm van gebouwgebonden financiering, zullen er in samenwerking met het kabinet snel goede financieringsalternatieven voor woningeigenaren moeten komen’, aldus VNGvoorzitter Jan van Zanen.

Ook volgens BNG Bank is gebouwgebonden financiering in dat geval een cruciale oplossing. Salden: ‘Persoongebonden financiering is gebonden aan de draagkracht van persoon en dat hoeft niet overeen te komen met de investering die nodig is. Gebouwgebonden financiering is dan een uitkomst.’ Het voordeel is ook dat, als de lening voor het klimaatneutraal maken aan het huis verbonden is en niet aan de persoon, het geen belemmering oplevert om te verhuizen. Wanneer iemand van plan is over een paar jaar te verhuizen, kan het dus nog steeds lonen om de investering te doen. Salden benadrukt dat niet alle financiering op deze manier moet gaan. ‘Het is een aanvulling op persoonsgebonden financiering.’

Dorpshuizen
En wat te doen met panden als sportgebouwen, dorpshuizen of theaters? Een mogelijkheid is dat een stichting het pand koopt en verduurzaamt en het geïnvesteerde geld terugverdient met erfpacht. Na dertig jaar krijgt de gemeente het getransformeerde pand terug. Als gemeentebesturen veel sociale woningen in hun wijk hebben, kan het plaatsen van zonnepanelen in een heel blok een uitkomst zijn. Daarvoor moet dan de samenwerking worden gezocht met woningcorporaties. ‘Het is te duur voor huurders om hier zelf in te investeren, dus benut je gewoon hun dak’, aldus de hoogste baas van BNG Bank.

Tijdens de bijeenkomsten merkte zij op dat gemeenten aankwamen met relatief kleine leningen. De bank heeft daarvoor begin dit jaar het BNG Duurzaamheidsfonds opgericht, al is dat niet voor gemeenten. Ondernemers kunnen hier, ter aanvulling van regionale duurzaamheidsfondsen, een lening uit krijgen van 100 duizend tot 2,5 miljoen euro als het bijdraagt aan het gemeentelijke of provinciale duurzaamheidsbeleid.

Wijkgerichte aanpak
Salden pleit voor een wijkgerichte aanpak, maar daar komen netelige kwesties bij kijken. ‘Bij het aanleggen van warmtenetten, kun je je voorstellen dat het warmtenet niet gelijkloopt aan de gemeentegrens. Dus wordt er gewerkt aan een kaart hiervoor. Het is voordelig om in één keer een heel gebied mee te nemen.’ Het in één keer meenemen van een heel gebied zorgt weer voor twijfels bij andere wethouders: ga ik nou aangeven dat een wijk van gas af moet? ‘Je legt dan heel wat op’, erkent Salden.

‘Uiteindelijk is het een politieke kwestie’, erkent Salden. ‘Wethouders moeten de ambities nu vertalen in concrete maatregelen, dat is het moeilijkste onderdeel. Vervolgens, als het een goede businesscase is, komt de financiering er wel.’

‘Energietransitie zien als decentralisatie’
Het doel van het te sluiten Klimaatakkoord is 49 procent CO2- reductie in 2030. Eind september kwam het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) met de analyse dat het doel haalbaar is met de in juli gepresenteerde plannen in het Klimaatakkoord op Hoofdlijnen. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) vraagt aandacht voor de uitvoerbaarheid van de plannen. De VNG ziet de energietransitie als een decentralisatie. Daarbij horen nieuwe gemeentelijke taken.

‘Het rijk moet gemeenten tegemoetkomen en zorgen voor extra capaciteit, zodat we de taken die op ons afkomen ook kunnen uitvoeren’, aldus de koepelorganisatie in een reactie op de PBL-publicatie. Volgens de koepel van gemeenten kan de energietransitie alleen een succes worden als het voor bewoners haalbaar en betaalbaar is hun huis te verduurzamen. Behalve extra middelen hebben gemeenten ook beoefte aan extra capaciteit en de juiste bevoegdheden. Ook daarin zal het rijk gemeenten tegemoet moeten komen.

Momenteel voert de VNG een onderzoek uit dat duidelijkheid moet geven wat de kosten zijn voor gemeenten. Dat onderzoek is eind deze maand gereed.