‘Welke ruimte hebben we in onze warmteplannen?’

De gerechtelijke uitspraak over het warmteplan in de Amsterdamse Sluisbuurt bezorgt gemeenten hoofdbrekens. Kunnen we collectieve systemen als warmtenetten verplichten? De Amsterdamse wethouder Marieke van Doorninck gaat in hoger beroep om van de rechter meer duidelijkheid te krijgen over de beweegruimte in de energietransitie.

De rechter maakte eind april korte metten met het warmteplan dat de gemeente had opgesteld voor de toekomstige Sluisbuurt, waarbij de woningen verplicht op het warmtenet van Westpoort Warmte worden aangesloten. Volgens de rechter kon de gemeente niet zomaar een alternatief plan voor duurzame verwarming met zonnepanelen van de hand wijzen. De zaak was aangespannen door milieugroepering Amsterdam Fossielvrij, die vindt dat de gemeente een oude techniek gebruikt om moderne, energiezuinige nieuwbouw te verwarmen. Maar de gemeente bleef na de uitspraak met een hoop vragen zitten.

Waarom gaat Amsterdam in hoger beroep?

‘We willen meer duidelijkheid over de bevoegdheden van de gemeente bij het opstellen van een warmteplan. Mogen we een warmtenet nog aanwijzen als een ‘preferent systeem’, en welke eisen kunnen we dan precies stellen? Voor de energietransitie zijn collectieve systemen erg belangrijk. Er is ook ruimte voor individuele systemen, maar in veel wijken zal een collectief systeem straks de oplossing worden. Maar deze uitspraak kunnen we moeilijk rijmen met de opgave van de energietransitie. Welke ruimte hebben wij?’

Maar ook de belangen van de warmteleveranciers spelen toch ook een rol?

‘Voor een aanbieder moet het een aantrekkelijk plan zijn, omdat er vooraf een grote investering gedaan moet worden. Als een aanbieder een warmtenet aanlegt, wil hij wel weten of voldoende mensen die warmte afnemen. Als dat niet gegarandeerd kan worden, dan worden die investeringen niet gedaan. Dat speelt overigens niet alleen bij energiebedrijven en warmtenetten. Ook burgerinitiatieven voor collectieve systemen kunnen een plan alleen rond krijgen als er een bepaalde gegarandeerde afname is. Op het nieuwe Strandeiland werken we samen met Waternet om woningen straks te verwarmen door een aquathermie-systeem. Maar ook daar geldt: als we geen eisen kunnen stellen aan de aansluitingen, dan is het niet mogelijk.’

In de Sluisbuurt wordt een warmtenet met hoge temperatuur gebruikt om energiezuinige nieuwbouw te verwarmen. Heeft Amsterdam Fossielvrij niet gewoon een punt?

‘Toen ik als wethouder begon en dit dossier op mijn bureau kreeg, dacht ik meteen: ‘dit is eigenlijk zonde.’ We kunnen een hoge-temperatuur warmtenet veel beter gebruiken voor de oudere woningen waar Amsterdam er genoeg van heeft. Maar als we er een streep door hadden gezet, dan was het project op de lange baan geschoven. Er was hier tenslotte al ongeveer tien jaar aan gewerkt, er was met veel moeite een warmteplan gemaakt. Maar dan kan je feitelijk weer helemaal opnieuw beginnen. Ik heb het project wel in tweeën kunnen knippen: het eerste deel wordt verwarmd door een hoge-temperatuur warmtenet, maar het tweede deel wordt veel duurzamer.’

Zitten jullie vast aan afspraken met Westpoort Warmte?

‘Het is een beetje de wet van de remmende voorsprong. We zijn in Amsterdam al tientallen jaren bezig met duurzame verwarming. Al rond 2000 maakten we plannen dat we aardgasgebruik wilden terugbrengen en vervangen door alternatieven, zoals een warmtenet. Maar een hoge-temperatuur warmtenet was toen eigenlijk het enige alternatief. Tegelijkertijd zijn er grote concessies afgesloten over de aanleg van die netten met leveranciers. Als je daar nu naar kijkt denk je misschien: dat hadden we zo niet moeten doen. Maar die vaste afspraken op grote schaal hebben ook voordelen gehad: het is ook gewoon gelukt om een groot deel van de stad op die manier te verwarmen. Maar het nadeel is dat je er inderdaad aan vastzit.’

Gaat Amsterdam dat voortaan anders doen?

‘De techniek gaat de laatste jaren zo snel dat het maken van afspraken over de exacte manier van verwarmen al uit de tijd is op het moment dat de bouw start. Als het om concessies gaat, kijken we naar veel kleinere gebieden, en willen we kleinere aanbieders en initiatieven de ruimte geven. Maar we houden nu veel meer in het oog hoe adaptief een systeem is. Als we nu nog huizen kunnen verwarmen met de restwarmte van industrie of afvalverbranding die anders in het IJ verdwijnt, dan is dat op korte termijn een goede zaak, maar op langere termijn niet houdbaar. Dan zou je zo’n systeem wellicht kunnen aansluiten op de restwarmte uit datacenters. De vraag is dus: is het systeem in de loop van de tijd aan te passen aan een nieuwe warmtebron? Kan dit systeem van een hoge temperatuur straks naar een midden- of laagtemperatuur?’  

Is het geen tijd voor landelijke wetgeving over het verplichten van een aansluiting?

‘Dit onderwerp staat in Den Haag natuurlijk ook op de agenda. Maar dit geval draait specifiek om de gemeentelijke bevoegdheid. In jurisprudentie moet duidelijker worden welke rol we als gemeente kunnen spelen en hoe we onze instrumenten daarvoor kunnen inzetten.’