Vergunningvrij bouwen treft klimaat

Dat particulieren tegenwoordig zonder vergunning dakkapellen, aanbouwen en overkappingen kunnen bouwen, is fijn voor de betreffende bewonder, maar slecht voor de leefbaarheid van de wijk. Groen verdwijnt, waterbergend vermogen loopt terug en hittestress neemt toe.

Utrecht onderzocht als eerste gemeente de impact van vergunningvrij bouwen op de stad en ziet een zorgelijke ontwikkeling. Het is hoog tijd voor het landelijk monitoren van het beleid, waarmee sinds 2003 de bouwregels voor particulieren steeds verder zijn versoepeld, stelt de Utrechtse wethouder Paulus Jansen (SP, Wonen). Een eerste verkenning van de effecten van de bouwderegulering laat zien dat vergunningvrij bouwen heeft geleid tot een substantiele groei van bebouwing in stedelijk gebied. Dat gaat ten koste van de leefbaarheid en milieukwaliteit van de woongebieden en daarmee van de leefbaarheid voor bewoners, zegt Jansen. ‘De optelsom van al die kleine verbouwingen bepaalt uiteindelijk het beeld voor de totale wijk. Landelijke monitoring is nodig om te zien of het effect van dit bouwbeleid ook de bedoeling was van de wetgever.’

Dertien jaar geleden zette de lichte bouwvergunning voor kleine bouwwerken de trend in naar meer ruimte voor particulier bouwinitiatief. In 2010 volgde een sterke verruiming van de categorie vergunningvrije bouwwerken, die in navolgende jaren nog verder is uitgebreid. De gevolgen van deze wetswijzigingen zijn nooit in kaart gebracht, stelde Utrecht vast. Opmerkelijk, vindt Jansen, die destijds als woordvoerder in de Tweede Kamer betrokken was bij de verruimingen van de bouwregels. ‘We waren toen al kritisch, omdat ik voorzag dat het zou kunnen leiden tot leefbaarheidsproblemen in wijken waar op grote schaal wordt bijgebouwd. Precies dat beeld komt nu naar voren in een wijk als Tuindorp, die je inmiddels haast de naam Betondorp zou geven.’

Eerste verkenning

Utrecht vroeg Lex Verhoeff, stadsingenieur-in-opleiding aan de Hogeschool Utrecht, om een eerste verkenning uit te voeren naar de ruimtelijke effecten van vergunningvrij bouwen in zeven woonwijken. Hij deed dat door luchtfoto’s te vergelijken uit de jaren 2009-2015. Alleen de duidelijk zichtbare bouwwerken zijn geteld, zoals dakkapellen, dakramen, aanbouwen, overkappingen en zonnepanelen. Uit de inventarisatie blijkt dat het effect van vergunningvrij bouwen per wijk verschilt, maar vrijwel altijd substantieel is. Vooral in Tuindorp (een jarendertigwijk met  ruime tuinen) en Lombok (wijk uit 1900 met kleine achtertuinen) is veel bijgebouwd. ‘Tuindorp is een gewilde wijk. Mensen bouwen liever uit, dan dat ze verhuizen’, licht Verhoeff toe. Het verschil met wijken die nieuw zijn of veel huurwoningen hebben, is groot. Dat pleit ervoor om het mogelijk te maken dat gemeenten kunnen differentiëren in vergunningvrij bouwen, vindt de aankomend stadsingenieur.

Welke gevolgen deze bouwdrift heeft voor de leefbaarheid en het klimaat in de wijk, heeft Verhoeff niet onderzocht. Wethouder Jansen pleit voor aanvullend onderzoek, maar stelt op basis van de luchtfoto’s al vast dat de gevolgen voor flora, fauna en klimaat evident zijn. Wat hem betreft zouden gemeenten wijken waar vergunningvrije bebouwing de kwaliteit, de ecologie of het klimaat schaadt, moeten kunnen beschermen tegen particuliere bouwdrift. ‘Als overheid moet je de balans tussen particuliere en collectieve belangen kunnen bewaken.’

Het Besluit omgevingsrecht, waarin het vergunningvrij bouwen is geregeld, komt straks onder de Omgevingswet. Minister Schultz van Haegen (Infrastructuur en Milieu) kondigde voor de zomer in een Kamerbrief aan dat gemeenten meer ruimte krijgen om zelf te bepalen voor welke situaties in het omgevingsplan een vergunning nodig is voor bouwwerken. Mogelijk krijgen gemeenten via een instructieregel opdracht om bepaalde veel voorkomende bouwwerken in ieder geval vergunningvrij te maken. Gemeenten kunnen er vervolgens per locatie voor kiezen om meer bouwwerken vergunningvrij toe te staan via het omgevingsplan. Of gemeenten ook kunnen kiezen om juist per gebied minder vergunningvrij te maken, moet bij de verdere uitwerking worden bezien worden, aldus de woordvoerster. ‘Dat wordt pas besloten in het kader van het Invoeringsbesluit en zal uiteraard politiek van belang zijn; het belang van lastendrukvermindering en deregulering tegenover het belang dat gemeenten regie op ruimtelijke kwaliteit zouden moeten kunnen voeren in de achtertuin.’