Uitwerking van NOVI ‘blijft een beetje hangen’

Overleven kwetsbare gebieden de toenemende ruimtelijke druk? Op verzoek van de Eerste Kamer bracht het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in december een Planmonitor NOVI uit. De pilot moet straks een jaarlijkse, meer gedetailleerde navolging krijgen ­– mits de decentrale overheden meewerken.

In de Planmonitor komt – niet heel verrassend – ­tot uiting dat de ruimteclaim voor wonen en werken het grootst is in het westen. ‘In vergelijking met andere delen van het land komt een groot deel van die mogelijke verstedelijking terecht in kwetsbare gebieden’, schrijft het PBL. Het betreft onder meer mogelijke bebouwing nabij snelwegen in delen van het Groene Hart en in enkele voormalige Rijksbufferzones tussen de steden. Elders in het land worden bouwplannen in uiterwaarden als risicofactor benoemd.

Krantenberichten
Opvallend is dat de onderzoekers van het PBL niet konden beschikken over alle precieze ontwikkelplannen van gemeenten. Alleen de provincie Noord-Holland was bereid tot volledige inzage. Daarom heeft het PBL gebruikgemaakt van een modelsimulatie van mogelijke ontwikkelingen van wonen en werken. Een check via krantenberichten over gemeentelijke plannen zorgde voor extra informatie. Dat vergde extra onderzoek, vertelt Rienk Kuiper, programmaleider ruimtelijke ordening bij het PBL.

Waarom wilden provincies hun plannen niet prijsgeven?
Kuiper: ‘Daar hebben wij geen onderzoek naar gedaan. Maar ik kan me zo voorstellen dat sommige provincies de informatie liever vertrouwelijk houden om grondspeculatie tegen te gaan. Het hangt er misschien ook vanaf of gemeenten een actief grondbeleid voeren. Je ziet bij meer decentralisaties dat goede afspraken over monitoring ontbreken. Dan blijft het vaak hangen en wurgen. Ik heb begrepen dat Binnenlandse Zaken hierover ook op hoog ambtelijk niveau met de provincies in de weer is. Maar dat is voorlopig een groeitraject.’

Nu was het nog een pilot, maar voor de eerste officiële Planmonitor NOVI lijkt die info essentieel.  
‘Het zou zeker helpen. Binnenlandse Zaken zou die informatie ook voor andere doeleinden graag hebben. Het is natuurlijk opvallend dat overheidsinformatie niet overheidsbreed wordt gedeeld.’

Wat heeft u als onderzoeker in de uitkomsten verrast?
‘Als je de berichten in de vakpers een beetje hebt bijgehouden, kom je daar al veel tegen wat je in deze Planmonitor ook ziet. Het punt is: het beleid is niet absoluut, hè. Er mag op een bepaalde plek niet worden gebouwd, tenzij... Of er mag wel worden gebouwd, mits… In onze kaartlagen kunnen beleidsmakers zelf die diepte toevoegen. We hebben niet gekeken of aan alle ja-mitsen en nee-tenzij’s tegemoet is gekomen. We hebben een soort groslijst van de ruimtelijke ontwikkelingen verzameld, een soort thermometer. Het is aan beleidsmakers om de overall conclusie te trekken.’

Jullie stellen wel vast dat nog onduidelijk is hoe de Omgevingswet uitpakt voor de bescherming van kwetsbare gebieden. Is dat, zo kort op de geplande invoering van de wet, geen risico? 
‘Er zit een aantal doelen in de Nationale Omgevingsvisie die nog niet via een AMvB zijn geregeld en waarover ook geen bestuursafspraken met andere overheden zijn gemaakt. Toen we eerder een ex ante evaluatie verrichtten van de Nationale Omgevingsvisie hebben we dat aangegeven. Als je in de NOVI bepaalde nationale belangen vaststelt, dan zou het goed zijn als je meteen ook beschrijft hoe je die wenst te beschermen. Nu blijft dat een beetje hangen. De filosofie van de omgevingswet is; of je vindt iets een nationaal belang en je regelt dat ook, of je vindt het geen nationaal belang en dan is het aan de decentrale overheden en maatschappelijke sectoren. Het is een cultuurkwestie die blijkbaar enige tijd nodig heeft. Daarnaast staan er nog een heleboel nu nog abstracte beleidsdoelen in de NOVI die nog concreet moeten worden uitgewerkt. Pas als je dat hebt gedaan, kun je bepalen hoe je ze wilt beschermen.’

Is jullie rapport een bevestiging dat er meer nationale regie op de ruimte nodig is?
‘Daar zijn verschillende smaken in mogelijk. Je kunt als rijk doelstellingen in een  AMvB vastleggen. Maar er is ook bestuursovereenkomst met decentrale overheden mogelijk, waarin je ze een bepaalde afwegingsruimte geeft om hun eigen keuzes te maken. Dat moet allemaal nog worden uitgewerkt. Of het vooral een recentralisatie wordt of een uitwerking van gezamenlijke uitvoeringsafspraken – dat moeten we afwachten.’

Nu werden alleen wonen en werken als ruimtelijke ontwikkelingen opgenomen. Geeft de volgende Planmonitor een vollediger beeld?
‘Op dit moment wordt hard gewerkt aan de RES’en. Daar moeten locaties uit naar voren komen voor wind- en zonne-energie. Die zouden we in de volgende editie kunnen meenemen. We kunnen in het vervolg ook recreatiewoningen opnemen, glastuinbouw en grootschalige distributiecentra. We willen wat dat betreft ook de ideeën uit bestuur en politiek meenemen’

Wat is uw boodschap aan provincies en gemeenten?
‘Onze planmonitor kan inzicht bieden in hoe de optelsom van losse initiatieven zich verhoudt tot nationale beleidsdoelstellingen. Wij noemen in de pilot een concrete locatie als Meinerswijk in de uiterwaarden bij Arnhem. Uitgaande van wat op dit moment als maximale afvoer van de Rijn bij Lobith wordt gezien, past de geplande woningbouw daar nog allemaal. Maar op termijn krijg je daar wellicht problemen. Dat is ook onze boodschap aan de rijksoverheid. Als je het nu bij Arnhem met die woningbouw gaat vastzetten, dan bepaal je dus ook dat in de toekomst al het extra water via de IJssel en de Waal moet worden afgevoerd. Ik kan me voorstellen dat ze daar langs die twee rivieren niet heel blij mee zijn. Dat kan dus zo’n project zijn waar je als rijksoverheid over zou moeten beslissen.’