Strijd met bouwer kostte Amersfoort miljoenen

De gemeente Amersfoort heeft minstens 8,5 miljoen euro verloren aan de 30-jarige strijd tegen bouwer en projectontwikkelaar Hans Vahstal. Dat blijkt uit het boek “Vahstal versus Amersfoort” van journalist Miro Lucassen dat op 11 mei verscheen.

Hoe kwam je ertoe dit verhaal op te schrijven?
‘Ik volgde de geschiedenis tussen Vahstal en de gemeente Amersfoort al als dagbladverslaggever en wist dat er meer over te vertellen was. Stichting Regionaal Spitwerk ondersteunt regionale onderzoeksjournalistiek en gaf mij die mogelijkheid.’

Wat is het dragende thema van het boek?
‘De verstoorde relatie tussen een ambitieuze projectontwikkelaar en een gemeente die zijn zaakjes niet op orde heeft. Dat komt vaker voor, maar hier ging het om een clash tussen culturen met grote gevolgen voor de ontwikkeling van de stad.’

Hoe begon het geschil?
‘Eind jaren zeventig begon Hans Vahstal, 35 jaar, en zijn bedrijf als bouwer en projectontwikkelaar. Hij wist dat Amersfoort uitbreidingsplannen had en wilde een positie krijgen, dus kocht hij een paar weilanden bij Amersfoort. De toenmalige wethouder was daar niet van gediend: zo doen wij dat niet in Amersfoort. Met de belofte dat hij later een project mocht doen op die gronden heeft Vahstal zijn contracten met de boeren toen opgezegd. Een paar jaar later bleek dat andere bouwers toch het land mochten bebouwen. De gemeente kwam zijn belofte niet na. Dat zette kwaad bloed bij Vahstal.’

Wat voor man is Hans Vahstal?
‘Een ambitieuze zakenman die niet gemakkelijk in de omgang is. Hij wil elk dossier winnen en is daarin aardig succesvol. De eerste keer dat hij wel toegaf ging het dus meteen mis.’

Wat haal je boven in het boek?
‘We deden een Wob-verzoek om inzage te krijgen in de juridische kosten die de gemeente Amersfoort heeft gemaakt in de zaak tegen Vahstal. We kregen een onvolledig lijstje met 224 duizend euro kosten in de afgelopen vijf jaar. We zagen meteen dat er gaten in het lijstje zaten en zijn gaan rekenen. Er moeten miljoenen zijn uitgegeven aan advocaatkosten en ambtelijke kosten. Vijftien jaar lang is een ambtenaar fulltime met het dossier bezig geweest. We schatten 1 miljoen aan advocaatkosten. Daarbij is nog een korting gegeven voor de bouwcapaciteit in Amersfoort Vathorst van 7,5 miljoen euro. Je komt dan in ieder geval op 8,5 miljoen euro.’

En vond je binnen het stadhuis ook nog nieuws?
‘De gemeente Amersfoort heeft Hans Vahstal anders behandeld dan iedere andere ondernemer. Dat deugt niet. Daarbij zijn interessante ideeën over de ontwikkeling van het centrum van Amersfoort niet tot ontwikkeling gekomen puur vanwege het feit dat ze van Vahstal kwamen. De eerste Primark had in Amersfoort kunnen staan, maar omdat het voorstel van Vahstal kwam was er zelfs geen discussie over. Dat is toch vreemd.’

Is dit tekenend voor Amersfoort of gaat dit ook in andere gemeenten zo?
‘Het is een typisch Amersfoorts conflict. IN andere gemeenten, zoals Bunschoten, kon Vahstal wel aan de slag. In Tiel en Soest was de relatie minder, maar de verhouding niet verstoord. Alleen in de gemeente Amersfoort waren er conflicten.’

Er waren wel pogingen van bestuurders om tot een vergelijk te komen?
‘Als een wethouder de verhoudingen wilde normaliseren, liep dat proces tot het eind van zijn termijn. In drie gevallen kwam het zelfs tot een akkoord, twee keer werden ook de documenten ondertekend, maar het liep vervolgens mis in de uitvoering. De ambtelijke tegenstand was groot. Een uitdrukking was: Vahstal kleeft aan het behang. De compensatietrajecten waren lang en hem werd niets gegund.’

U schrijft dat Amersfoort zwalkend beleid voerde. Wat hadden ze anders moeten doen?
‘Ik denk dat het bijna niet anders kan dat je als gemeente zwalkend beleid voert. Het is moeilijk om in lopende dossiers consequent te blijven. We concluderen dat Amersfoort zijn informatievoorziening niet op orde heeft en incidentenpolitiek voert in plaats van een politiek gebaseerd op strategie. Verder is de verhouding tussen de politiek en ambtenaren niet op orde.’

Wat is de huidige stand van zaken?
Er loopt een arbitragezaak over een overeenkomst over het bouwen van woningen in Vathorst dat niet of moeizaam is uitgevoerd. Vahstal heeft het over 375 woningen en de gemeente over 250. Van het bouwen is niets terechtgekomen. Vahstal heeft al meerdere zaken gewonnen en staat er het sterkste voor. Als hij wint staat vast dat de gemeente hem heeft mishandeld en moeten ze hem een schadevergoeding betalen. Er volgt dan nog een procedure over de omvang daarvan. Dat kunnen ze dan uitonderhandelen.’

Tot slot, wat kunnen we leren van dit boek?
‘Bestuurders kunnen bij zichzelf te rade gaan of ze het goed hebben gedaan. Het lijkt me verstandig dat Amersfoort goed kijkt naar de relatie tussen de ambtenarij, wethouders en de raad. Wethouders hebben moeite met het aansturen van ambtenaren en de raad moet het college beter controleren. Verder is het een fascinerend verhaal voor bouwers, wethouders en raadsleden over wat gemeenten doen als ze voor uitbreiding van hun centrum staan.’