Slecht zicht op grondwateronttrekking landbouw

Eén op de drie waterschappen houdt niet bij hoeveel grondwater boeren onttrekken voor beregening. Die registraties en metingen moeten beter, om met name in droge periodes tijdig te kunnen ingrijpen. Met name op de zandgronden staat het grondwatersysteem onder druk.

Provinciekoepel IPO en de Unie van Waterschappen (UvW) constateren op basis van een onderzoek dat de droge periodes van de afgelopen drie jaren tot een toename hebben geleid in het aantal en de hoeveelheid grondwateronttrekkingen, met name voor beregening in de landbouw. Die toename van de watervraag in combinatie met de afnemende waterbeschikbaarheid door droogte zet het grondwatersysteem volgens de koepelorganisaties onder druk.

Betere registratie
Herijking en aanpassing van het door de provincies en waterschappen gevoerde grondwater- en beregeningsbeleid is volgens demissionair minister Van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat) nodig. Ze wil dat ze dat de beide overheden dit ‘voortvarend’ oppakken. Onderdeel van die herijking is verbetering van de registratie van onttrekkingen en onttrokken hoeveelheden. Uit het onderzoek blijkt dat 7 van 21 waterschappen – het bevoegd gezag voor de meest voorkomende grondwateronttrekkingen – de beregening van boerenland niet monitoren, niet in droge noch in normale jaren. Voor onttrekkingen voor beregening in de landbouw geldt namelijk dat niet alle waterschappen verplichten tot een opgave van onttrokken hoeveelheden. Met name daardoor is er geen compleet beeld.

Dreigend watertekort
Aanleiding voor het onderzoek was dat er vorig jaar opnieuw sprake was van een zeer groot neerslagtekort. Het oppervlaktewaterniveau stond zelfs op ‘dreigend watertekort’. Als reactie daarop verboden waterschappen, zoals ook in de droge jaren 2018 en 2019, beregening vanuit oppervlaktewater. Dat leidde in een aantal regio’s tot een verschuiving van de onttrekking van oppervlaktewater naar grondwater, vooral op de hoge zandgronden. Beregening door de landbouw vanuit grondwater speelt met name in de zandgrondgebieden in het zuiden en oosten van Nederland en in Zeeland, omdat daar niet of nauwelijks vanuit oppervlaktewater kan worden beregend.

200 miljoen kuub
De totale hoeveelheid grondwater die wordt onttrokken voor beregening in de landbouw wordt geraamd op circa 100 miljoen m3 in een gemiddeld jaar en op  circa het dubbele daarvan in een extreem droog jaar. De onttrekkingen voor beregening voor de landbouw vallen veelal onder de meldingsplicht. Sommige waterschappen vragen daarbij om een jaarlijkse registratie van de onttrokken hoeveelheid grondwater, bij andere waterschappen is zo’n registratie niet opgenomen in de voorwaarden vanuit de waterschapsverordening en beleidsregels voor beregening. Het Waterbesluit en de provinciale verordeningen bieden daarvoor nu nog de ruimte.

Toezicht
Waterschappen houden toezicht op het naleven van vergunningen en meldingen van grondwateronttrekkingen voor beregening van landbouwgebieden (en voor gebruik door particulieren). Dat toezicht wordt verscherpt tijdens perioden van droogte en watertekorten. Op jaarbasis worden in totaal slechts enkele illegale grondwateronttrekkingen aangetroffen. Dat zijn onttrekkingen waar geen vergunningsaanvraag of melding voor is gedaan waar dat wel had gemoeten. De meeste hiervan kunnen worden gelegaliseerd via een vergunning of melding. Indien nodig worden er boetes of sancties opgelegd. Toezicht en handhaving zijn risicogestuurd. Dat wil zeggen dat de capaciteit en middelen worden ingezet daar waar de risico’s op overtredingen en de gevolgen voor het waterbeheer het grootst zijn. Tijdens een langdurige droogteperiode wordt er indien nodig opgeschaald voor het toezicht en de handhaving op onttrekkingen en ingestelde droogtemaatregelen.

Aanpassing beleidsregels
Doel van de aanpassing van het grondwaterbeleid is dat de effecten van grondwateronttrekkingen beter in beeld komen en te onderzoeken wat de invloed van de onttrekkingen is op de grondwaterstanden en grondwatervoorraad in een gebied. Aan de hand van die inzichten kunnen dan waar nodig de bestaande beleidsregels voor grondwater en beregening worden aangepast om de druk op de grondwatervoorraad te verminderen.