Rli: 'Milieubeleid kan beter door kennis van gedrag'

Door gebruik te maken van kennis over gedrag en motieven van mensen kan de overheid milieubeleid veel effectiever maken. Dat stelt de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli). Gemeenten kunnen tal van maatregelen nemen om ervoor te zorgen dat burgers beter afval scheiden, minder voedsel verspillen en hun woning beter isoleren.

Weinig gebruik gemaakt van kennis

Vandaag overhandigt de Rli het advies Doen en Laten, effectiever milieubeleid door mensenkennis aan staatssecretaris Wilma Mansveld (Milieu). Daarin constateert de raad dat er de laatste jaren veel kennis beschikbaar is gekomen over gedragsbeïnvloeding, maar dat de overheid daarvan weinig gebruikt maakt. Er zijn enkele positieve voorbeelden, maar de meeste gemeenten ontwikkelen milieubeleid zonder te kijken naar het gedrag van burgers en hun motieven voor bepaald gedrag, licht Marjolein Demmers toe, voorzitter van commissie die het advies opstelde.

Gedragsverandering vraagt meer dan informatiecampagne

‘Het is waarschijnlijk historisch zo gegroeid: overheden beperken hun taken tot informatie verstrekken, wet- en regelgeving naleven en soms wat subsidie verstrekken. In een bepaalde fase kan een informatiecampagne inderdaad heel zinvol zijn, maar voor echte gedragsverandering is meer nodig.’

Feedback op goed gedrag werkt

Hengelo is een positief voorbeeld, zegt Demmers. Die gemeente gebruikt het diftarsysteem (gedifferentieerde tarieven) voor afvalscheiding en combineert dat met feedback op de scheidingsresultaten: afgelopen maand maakte de gemeente bekend dat de tarieven omlaag kunnen door de goede resultaten. Feedback op gedrag blijkt goed te werken. Zelfs voor de zogenoemde freeriders, volgens Demmers. ‘Ook zij worden enthousiast door de boodschap dat iedereen afval bespaart en daardoor een lagere heffing heeft.’

Pakket aan maatrelen

Belangrijk bij gedragsverandering is volgens de Rli om te werken met een pakket aan maatregelen. Alleen diftar – de vervuiler betaalt – is niet genoeg. Een Duitse gemeente combineerde dat met betere handhaving op afvaltoerisme en zwerfafval en met motiverende maatregelen: de resultaten publiceren in de krant en succesvolle straten of huishoudens in het zonnetje zetten. Met succes, volgens Demmers. Een tweede kernbegrip is maatwerk. Wat in de ene straat uitstekend werkt – afspraken maken en tips uitwisselen over afvalscheiding – is voor een andere wijk ongeschikt, bij gebrek aan sociale cohesie.

Iedereen wil woningisolatie, niemand doet het

Naast afvalscheiding nam de raad ook beleid voor woningisolatie, spitsmijden en minder voedselverspilling onder de loep. Vooral als het gaat om woningisolatie kunnen gemeenten veel gerichter beleid maken door gebruik te maken van kennis over gedrag van burgers. Zo blijkt dat veel mensen positief zijn over woningisolatie, want dat geeft comfort en een besparing op de energierekening. Waarom gebeurt het dan toch zo weinig, ondanks subsidies om de kosten te drukken?

Afval afvoeren is belemmering

Volgens Demmers vormen tamelijk onbenullige zaken een belemmering. ‘Het feit dat je voor een dakisolatie de hele zolder leeg moet halen bijvoorbeeld. Mensen zien daar tegenop of weten niet waar ze hun spullen moeten laten. Wanneer daar hulp bij wordt geboden, doen veel meer zoveel mensen mee.’ Iets dergelijks geldt voor het afvoeren van al het afvalmateriaal. Een struikelblok is ook vaak dat bewoners twijfelen over de offerte van het bouwbedrijf. Hebben ze de juiste bouwer en voor de beste prijs? Met een onafhankelijk advies van een expert vanuit de gemeente ernaast, zeggen ze eerder ja, volgens Demmers.

GedragsToets

Ook hier geldt dat kijken naar gedrag en motieven kan zorgen voor effectiever beleid, aldus de Rli. Geen one size fits all, maar een passende aanpak. Bij het advies levert de Rli ook een gedragsanalysekader en een GedragsToets voor beleidsmakers en bestuurders. Die geven inzicht in relevante gedragskenmerken en daarmee inspiratie voor effectief beleid, hoopt de raad.

Lees het advies en het gedragsanalysekader in de whitepaperbibliotheek