RIVM waarschuwt voor gebrekkig toezicht op koeltorens

Kostbare dagen gaan verloren

Het kan heel anders lopen, toont een recente uitbraak in Portugal. Daar werden vorige maand in enkele dagen tijd meer dan driehonderd mensen ziek van de legionellabacterie, vermoedelijk afkomstig uit een koeltoren. Afgelopen week overleed daar de elfde patiënt aan de gevolgen van de longinfectie die de bacterie kan veroorzaken. Eenzelfde scenario kan zich in Nederland voordoen, volgens epidemioloog Petra Brandsema van het RIVM. ‘Als gemeenten niet weten waar zich op hun grondgebied natte koeltorens bevinden, gaan kostbare dagen verloren met het zoeken naar de besmettingsbron.’

Gemeenten verantwoordelijk 

Sinds 2007 zijn gemeenten via de Wet milieubeheer verantwoordelijk voor het toezicht op natte koeltorens en in 2009 is dit uitgebreid met een meldplicht voor nieuwe koeltorens. Bij grote industriële installaties voert de provincie het toezicht uit. Doordat koeltorens die geplaatst zijn voor 2010 niet gemeld hoeven te worden, is het voor gemeenten en provincies niet duidelijk hoeveel koeltorens er werkelijk zijn binnen hun grenzen, stelt Brandsema. Volgens de Atlas van de Leefomgeving, waar een registratie van natte koeltorens wordt bijgehouden, staan er in Nederland circa vierduizend torens. Daarvan is ongeveer 30% bij toezichthouders bekend.

Gemeente denkt ten onrechte geen koeltorens te hebben

Dat cijfer is afkomstig uit een evaluatie van de registratie in 2012, maar volgens Brandsema is er geen reden om aan te nemen dat er sindsdien veel is verbeterd. Het RIVM ontvangt jaarlijks ruim driehonderd meldingen van legionellalongontsteking en slechts in drie of vier gevallen meldt de GGD – die de besmettingsbron altijd probeert op te sporen – dat in de buurt van de patiënt een natte koeltoren is geregistreerd. Brandsema: ‘Veel gemeenten denken ten onrechte dat zij geen natte koeltorens hebben. Apeldoorn meldt bijvoorbeeld dat die gemeente er 52 heeft, wat vrij realistisch is. Maar een iets grotere gemeente zegt er geen een te hebben. Toevallig is dat een gemeente bij mij in de buurt en ik zie ze daar op veel plekken staan.’

Toezicht deels naar omgevingsdiensten

Brandsema vermoedt dat een aantal gemeenten veronderstelt dat zij er niet meer over gaan, sinds het toezicht op een deel van de koeltorens is overgegaan naar de omgevingsdiensten of regionale uitvoeringsdiensten. Dit geldt echter alleen voor de vergunningsplichtige koeltorens die deel uitmaken van een industriële installatie, bij fabrieken bijvoorbeeld. Niet voor de koeltorens van airconditioningsinstallaties op kantoorgebouwen, zegt Brandsema. ‘Tenzij de gemeente bij de omgevingsdienst een “pluspakket” afneemt, maar dat gebeurt lang niet altijd.’

Gebruik expertise

Juist bij de fabriekskoeltorens is het toezicht over het algemeen goed geregeld, veronderstelt Brandsema. ‘Daar moeten veel vergunningszaken worden geregeld, dus dit draait daarin mee en onderhoud is vaak onderdel van het bedrijfsproces. Desondanks gaat het ook bij industriële koeltorens wel eens mis.’ Bij bedrijfsverzamelgebouwen is het onderhoud vaak een probleem. ‘Er is een eigenaar, een beheerder, diverse huurders, maar soms weet niemand wie verantwoordelijk is voor de koeltoren.’ Overigens werken niet alle airco’s met een natte koelinstallatie. Bij droge koeltorens speelt het risico op legionellabesmetting geen rol. Volgens het RIVM is het nodig om koeltorens actief op te sporen. Brandsema adviseert gemeenten gebruik te maken van de expertise van de omgevingsdienst of van de handleiding koeltoreninventarisatie en registratie van het Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid.

Uitbraak in Amsterdam: 3 doden

Legionella kan zich ontwikkelen in water met een temperatuur tussen 20 en 50 graden Celsius. Door het inademen van besmette neveldruppels kunnen mensen ziek worden. Volgens het RIVM beschrijft een onderzoek uit 2013 totaal negentien uitbraken in de periode 2001 -2012 in twaalf landen veroorzaakt door koeltorens. In totaal  waren hier 1609 patiënten bij betrokken, van wie 6% overleed. De laatste uitbraak veroorzaakt door een koeltoren in Nederland was in 2006, in Amsterdam. 33 Patiënten werden ziek, drie van hen overleden.