Overheid koopt 90 procent duurzaam in, maar aanbesteden kan innovatiever

Als de overheid er al in slaagt om op 1 januari 2015 honderd procent duurzaam in te kopen, is het de vraag hoe duurzaam dat resultaat werkelijk is. Volgens de Stichting Klimaatvriendelijk Aanbesteden en Ondernemen (SKAO) zorgen de verouderde criteria niet voor innovatie.

SKAO is eigenaar en beheerder van de CO2-Prestatieladder, die in 2010 werd ontwikkeld door ProRail als alternatief voor de duurzaamheidscriteria (de zogenoemde Senternovemcriteria) die voor overheidsinkopers waren opgesteld. De opgave toen: honderd procent duurzaam inkopen in 2015, van de broodjes in de gemeentekantine tot de aanleg van wegen, bruggen en spoor. SKAO schat in dat overheden eind dit jaar voor meer dan 90 procent duurzaam inkopen. ‘Met zo’n score kun je stellen dat we goed op weg zijn. Maar wat zegt dat over hoe duurzaam de aanbestedingen van overheden echt zijn? De criteria achter de meer dan 40 productgroepen waren al verouderd op het moment dat ze werden vastgesteld.

We zijn in die vijf jaar al veel stappen verder gekomen met instrumenten die kunnen sturen op het verduurzamen van de gebouwde omgeving en van de wegenbouwen de betrokkenbedrijven. Maar daar hebben gemeenten en provincies nog veel stappen in te zetten’, zegt SKAO-manager Gijs Termeer.

Zijn organisatie richt zich met de CO2-Prestatieladder op een van de belangrijkste thema’s van duurzaam inkopen: de uitstoot van koolstofdioxide in aanbestedingen voor de grond-, weg- en waterbouw (GWW). Met circa 13 miljard euro die rijksoverheid, provincies, gemeenten en waterschappen jaarlijks aanbesteden in de GWW, maakt het bijna een kwart uit van de totale inkoopvolume van de hele overheid van 60 miljard euro. Het instrument dat ervoor zorgt dat de markt optimaal wordt uitgedaagd om deze projecten duurzaam te ontwikkelen, de CO2-prestatieladder, wordt nog maar beperkt gebruikt, volgens Termeer. Circa twintig gemeenten, een handvol provincies, een enkel waterschap en verder vooral Rijkswaterstaat en ProRail. ‘Ondanks dat deze partijen in totaal goed zijn voor 4 miljard euro van het totale inkoopvolume, zijn hier nog flinke stappen te zetten. Zeker als je nagaat dat de gemeenten en provincies een flink deel van de Nederlandse infrastructuur in handen hebben.’

Concurrentie
SKAO merkt dat gemeenten en provincies vaak nog te weinig capaciteit en kennis in huis hebben om duurzaam aanbesteden goed vorm te geven. De nieuwe Aanbestedingswet slokt daarbij veel tijd en aandacht op. Overheden durven de stap naar een compleet nieuwe denkwijze over duurzaam inkopen niet aan, zegt Termeer. ‘Want dat is het echt. In de oude werkwijze zegt een gemeente of provincie: ik wil hier een weg, met daar een verdiepte tunnelbak, voor zoveel verkeersbewegingen, met dit materiaal en  deze levensduur.

Daarmee kun je andere, meer duurzame materialen of oplossingen op voorhand uitsluiten. Je legt een ondergrens voor wat minimaal duurzaam moet zijn, maar stimuleert op geen enkele manier dat de markt met innovaties komt voor een nog betere uitkomst.’ De nieuwe denkwijze gaat uit van de innovatiekracht van de markt, vervolgt Termeer. ‘De overheid wil een weg van A naar B en de aannemer moet samen met de overheid dan bedenken of een brug of een tunnel daarvoor de duurzaamste oplossing is. Die kijkt dan naar materiaalgebruik, en CO2-uitstoot, maar ook naar de inpassing in de omgeving.’

Instrumenten, verzameld in deze aanpaak Duurzaam GWW, zoals de CO2-prestatieladder, maar ook  DuboCalc (voor duurzaam bouwmateriaal) en de Omgevingswijzer (systematische duurzaamheid van opgaven en projecten in een gebied inzichtelijk maken) zorgen ervoor dat de opdrachtgever en potentiële opdrachtnemers al in een vroeg stadium nadenken over duurzame oplossingen. De instrumenten stimuleren marktpartijen om ervoor te zorgen dat zij zich op duurzaam vlak onderscheiden van hun concurrenten, omdat ze daarmee hoger scoren in de gunningsprocedure. Termeer: ‘Je kunt er geld mee verdienen, dat is een grote stimulans voor de bouwsector. Daar is duurzaamheid lang een non-issue geweest en spelen uiteraard verschillende belangen. Maar instrumenten zoals de CO2-prestatieladder hebben gezorgd voor een doorbraak. Er doen inmiddels 550 bedrijven aan mee.’

Zinvol
Hoog tijd dus dat ook meer gemeenten, provincies en waterschappen gebruik gaan maken van deze instrumenten. ‘Die 100 procentdoelstelling is heel zinvol geweest om duurzaam inkopen op de kaart te zetten. Maar als we echt een zwaai willen geven aan deze beweging, moeten we het concept van duurzaam aanbesteden opnieuw en anders invullen.’