Invoering Wabo problematisch: ambtenaren gaan weer over op papier

Elles Eikenaar van de gemeente Alkmaar noemt de invoering van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) per 1 oktober vorig jaar ‘een drama’. Burgers hebben de grootste moeite met het digitaal invullen van de aanvraag voor een omgevingsvergunning. ‘Als burgers het te ingewikkeld v inden, raden wij hen aan om het maar op de oude manier te doen, op papier.’

Alkmaar heeft de ervaringen in de eerste ruim 3 maanden verzameld. ‘Dat overzicht hebben we aan het ministerie van Infrastructuur en Milieu doorgestuurd’, zegt Eikenaar. Uit het overzicht blijkt dat niet alleen burgers worstelen met het nieuwe digitale systeem, waarin bouw-, kap-, sloop- en nog ruim twintig andere vergunningen zijn samengebracht. Ambtenaren hebben moeite om de aanvragen correct en op tijd af te handelen. Eikenaar: ‘De Wabo zou een admin istratieve verlichting voor ons betekenen, maar tot nu toe is bij ons het tegendeel het geval.’

Landelijk zijn tot nu toe 50 duizend aanvragen ingediend. ‘De meeste aanvragen zijn afkomstig van bedrijven en architecten, die weten de weg’, legt woordvoerder Jan-Jaap Eikelboom van het ministerie van Infrastructuur en Milieu uit. Voor burgers zal het wennen zijn. ‘Wanneer vraag je als burger zo’n vergunning aan? Hooguit een paar maal in je leven. Dan kun je wel een accountmanager bij de gemeente gebruiken.’

Op het departement zijn ook verhalen te horen dat de werkprocessen op de gemeentehuizen nog niet zijn gestroomlijnd. ‘Als die gemeenten op orde zijn, dan zul je zien dat alles sneller en beter gaat verlopen dan vóór de Wabo’, zegt Eikelboom.

Steekproef

Om een beeld te krijgen van de ervaringen tot nu toe, heeft het Platform Omgevingsrecht van de Vereniging Stadswerk onlangs een telefonische steekproef gehouden. ‘Tussen de 60 en 80 procent van de gemeenten geeft aan niet klaar te zijn voor het digitaal verwerken van de omgevingsaanvragen. Een deel is weer overgeschakeld op papier. Andere gemeenten hebben moeite over te gaan op digitale vergunningaanvragen’, aldus projectleider Piet Paantjens van het platform.

De resultaten verrassen Paantjens niet helemaal. Wat hij wel verontrustend vindt, is dat er op papier veel is geregeld, maar dat overheden intern vaak toch niet in staat blijken om op tijd beslissingen te nemen. Paantjens: ‘Dit systeem vraagt om integraal denken, en het valt niet mee als je daarvoor uit je ivoren toren moet komen. De één kijkt nog met een milieubril naar de vergunning, de ander met een bouwbril, en ga zo maar door.’

In Heerenveen is de invoering van de Wabo aangegrepen om de interne werkprocessen soepeler te laten verlopen. Net als bij de meeste andere gemeenten, zijn er aanloopproblemen met de ICT. Daarnaast is het Omgevingsloket Online (OLO), waar aanvragen moeten worden ingediend, voor veel burgers een niet te nemen hindernis. Jessica Derks van Heerenveen: ‘Zo nodig helpen we burgers hier op het gemeentehuis met het invullen van de digitale vergunningaanvraag.’ Voor dat doel is een speciale vergunningenbalie in het leven geroepen. ‘Want we willen natuurlijk niet dat aanvragen door een foute invulling stuk lopen.’

Er zijn verschillende oorzaken dat het nog niet erg soepel loopt met de Wabo, denkt Derks. ‘Er wordt een zekere computerkennis bij de aanvrager verwacht. Dat heeft lang niet iedereen. Bovendien is het digitale aanvraagformulier nog steeds te omslachtig. Voor de vergunningaanvraag om een boom om te hakken, moet je je door tien pagina’s heen werken. Dat ging voorheen veel makkelijker.’

Heerenveen heeft ervoor gekozen om de digitalisering rond de Wabo fasegewijs in te voeren. Voor eind dit jaar moet die operatie voltooid zijn. Vooralsnog worden de aanvragen op papier verwerkt. De gemeente prijst zich gelukkig dat zij eerder al het zogenaamde Heerenveense model heeft ingevoerd.

Derks: ‘Sinds 2007 kan men in Heerenveen een bouwvergunning aanvragen waarbij niet meer op alle aspecten uit het Bouwbesluit wordt getoetst. De aanvraag dient dan vergezeld te zijn van een verklaring van de aanvrager dat aan alle aspecten van het Bouwbesluit wordt voldaan. Dat hebben we gedaan in het kader van de vermindering van de regeldruk.’ Alleen daar helpt de Wabo nu even niet aan mee, want het Omgevingsloket Online kent het Heerenveens model niet.

Jurisprudentie

Frans Tonnaer volgt de ontwikkelingen rond de Wabo vanaf de zijlijn met veel interesse. Hij is druk in de weer met het opzetten van een korte opleiding omgevingsrecht bij de Open Universiteit in Heerlen. Na de zomer gaat de kersverse hoogleraar aan de slag. Het is de bedoeling dat hij zijn studenten wegwijs maakt in het ingewikkelde omgevingsrecht.

Hoewel de Wabo al jaren op de rol heeft gestaan en er uitgebreid voorlichting is gegeven, is de wet toch nog te vroeg ingevoerd, vreest Tonnaer. ‘De manier om het proces goed te laten verlopen, zit op de gemeentehuizen nog niet tussen de oren. Daar wordt nog altijd gedacht in kap- en bouwvergunningen.’ De wet is ook op een ongelukkig moment ingevoerd, vindt Tonnaer. ‘Gemeenten hebben hun handen vol aan invoering van de nieuwe Waterwet, de aangepaste Wet ruimtelijke ordening en de Crisis- en herstelwet.’

Tonnaer verwacht honderden juridische procedures tegen verleende vergunningen. ‘Tegenstanders van een verleende vergunning zullen een zaak gaan aanspannen. Misschien ook burgers die een afwijzing hebben gekregen. Het is een nieuwe, zeer complexe materie, waar rechterlijke uitspraken over uitgelokt gaan worden.

Daar zal een bloeiende jurisprudentie uit voortkomen’, denkt Tonnaer, die er meteen aan toevoegt: ‘Ik denk dat bijna iedereen die ene omgevingsvergunning toejuicht. De uitdaging is om nu nog de reuzenstap te maken waardoor het geheel ook werkbaar wordt.’

Rondetafelgesprekken volgeboekt
Het aantal Wabo-cursussen groeit. Bijna alle geëigende instituten bieden (korte) opleidingen aan. De signalen over de praktijkproblemen met de Wabo zijn ook opgevangen door Robin Aerts en Daniëlle Roelands- Fransen. De twee advocaten van het kantoor Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn kwamen op het idee om speciaal voor juristen en beleidsmedewerkers van provincies en gemeenten gratis rondetafelgesprekken te organiseren. ‘Alle vier de sessies, die in februari staan gepland, zaten in een mum van tijd vol’, vertelt Aerts. Roelands-Fransen: ‘De opzet om met elkaar ervaringen te delen en mogelijke oplossingen aan te dragen voor eventuele opstartproblemen, spreekt enorm aan, merken we.’

Op voorhand is door sommige deelnemers aangegeven welke punten ze in ieder geval naar voren zullen brengen. Roelands-Fransen heeft al verschillende opmerkingen gehoord over het Omgevingsloket. Aerts verwacht veel juridische vragen over bijvoorbeeld het overgangsrecht. ‘Ook leidt de toepassing van de Lex silencio positivo tot interessante vraagstukken.’ Dit principe houdt in dat een omgevingsvergunning waarop de reguliere procedure van toepassing is, wordt verleend als de termijn van 8 weken is verstreken.

Wat ter tafel komt, zal ook afhangen van de omvang van de problemen. ‘Er hebben zich deelnemers vanuit heel Nederland aangemeld, van verschilende gemeenten, waterschappen en provincies. We hopen oplossingen voor concrete problemen te kunnen aandragen’, zegt Aerts. Daarnaast is het de bedoeling om van elkaar te leren en praktische kennis op te doen. ‘Daardoor kunnen we een netwerk opbouwen van mensen die zich in de dagelijkse praktijk met de Wabo bezighouden.’  

Klachtenlijn VNO-NCW
Werkgeversorganisatie VNO-NCW is altijd een warm voorstander geweest van de Wabo. Ondernemers kunnen zo gemakkelijker verschillende vergunningen aanvragen. ‘Maar we stuiten op rare situaties’, zegt Jan van den Broek van VNO-NCW. De organisatie heeft een klachtenlijn geopend.

Soms is het onverstandig een aantal zaken tegelijk aan te vragen, zo blijkt. Als je een uitbouw van je garage wilt, een nieuwe lichtreclame en ook nog een boom wilt kappen voor de inrit, adviseren wij: doe het maar apart. Dan loop je niet de kans dat alle drie de initiatieven niet doorgaan als er tegen één onderdeel bezwaar wordt gemaakt.